ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ, ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ: ΕΝΑΣ ΟΔΗΓΟΣ
ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ
Τ.Ε.Ι. ΛΑΡΙΣΑΣ
ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΠΑΡΠΟΥΝΑ ΑΝΤΡΟΥΛΛΑ
ΕΞΑΜΗΝΟ:Ζ�3
ΣΧΟΛΗ:Σ.Ε.Υ.Π.
ΤΜΗΜΑ: ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ
ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: ΚΥΠΑΡΙΣΣΗ ΓΕΩΡΓΙΑ
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ:2007-2008
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΜΕΡΟΣ Ι: ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ
1) Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
2) ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ Η ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
3) Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΕΡΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ
4) ΑΜΦΙΣΒΗΤΟΥΜΕΝΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΟΔΕΙΚΤΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
5) ΜΕΤΑΓΓΙΣΕΙΣ ΑΙΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
ΜΕΡΟΣ ΙΙ: ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ
1) ΖΩΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ
2) ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΛΗΣ ΘΡΕΨΗΣ
3) Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ
4) ΠΡΟΦΥΛΑΞΗ ΑΠΟ ΤΙΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ
5) ΠΩΣ ΝΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΕΤΕ ΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
6) ΧΑΛΑΡΩΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΡΡΩΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ
7) ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ
8) ΚΑΤ�ΟΙΚΟΝ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ
ΜΕΡΟΣ ΙΙΙ: ΠΡΟΟΔΟΙ ΣΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ, ΤΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ
1) ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ, ΜΑΖΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
Καρκίνος είναι ο γενικός όρος που περιγράφει την ανώμαλη ανάπτυξη των κυττάρων.
Ο οργανισμός μας αποτελείται ποικιλία κυττάρων που το καθένα περιέχει 23 ζεύγη χρωματοσωμάτων. Ανάμεσα σε κάθε ζεύγος τυλίγεται η διπλή έλικα του DNA που αποτελεί το γενετικό κώδικα της ζωής. Το DNA ρυθμίζει και μεταβιβάζει τα γενετικά χαρακτηριστικά των χρωματοσωμάτων τα οποία κληρονομούμε από τους γονείς μας και τα μεταβιβάζουμε στα παιδιά μας.
Τα χρωματοσώματα μας περιέχουν εκατομμύρια μηνύματα που υπαγορεύουν στον οργανισμό πώς θα αναπτυχθεί, πώς θα λειτουργήσει και πώς θα συμπεριφερθεί. Ένα γονίδιο λέει στο στομάχι πώς θα παράγει το γαστρικό υγρό, ενώ κάποιο άλλο λέει στους αδένες να το εγκρίνουν μόλις η τροφή φτάνει στο στομάχι. 'Αλλα γονίδια καθορίζουν το χρώμα των ματιών μας, άλλα λένε στους τραυματισμένους ιστούς πώς να επουλωθούν, ενώ άλλα δίνουν εντολή στο μαστό της γυναίκας να παράγει γάλα μετά τη γέννηση του νεογνού. Τον περισσότερο χρόνο τα γονίδια λειτουργούν κανονικά στέλνοντας τα σωστά μηνύματα. Έτσι παραμένουμε σε καλή φυσική κατάσταση και τα πάντα λειτουργούν όπως πρέπει.
Υπάρχει όμως απίστευτα μεγάλος αριθμός γονιδίων και τεράστιος αριθμός μηνυμάτων. Ενόσω τα χρωματοσώματα αυτοαναπαράγονται κάθε στιγμή που διαιρείται το κύτταρο, υπάρχουν πολλές ευκαιρίες να πάει κάτι στραβά. Ανά πάσα στιγμή, στην πορεία της κυτταρικής διαίρεσης, κάτι μπορεί να ακολουθήσει το λανθασμένο δρόμο, όπως μια μετάλλαξη που αλλάζει ένα ή περισσότερα γονίδια.
Τα μεταλλαχθέντα γονίδια αρχίζουν να στέλνουν λανθασμένα μηνύματα ή ένα τουλάχιστον μήνυμα διαφορετικό από αυτό που θα έπρεπε να δοθεί. Τότε, ένα κύτταρο αρχίζει να αναπτύσσεται με μεγαλύτερη ταχύτητα. Πολλαπλασιάζετε συνεχώς ώσπου να σχηματίσει έναν όγκο, τον λεγόμενο κακοήθη όγκο ή καρκίνο.
Κακοήθεις και καλοήθεις όγκοι: Οι όγκοι δεν είναι πάντοτε κακοήθεις. Οι καλοήθεις εμφανίζονται οπουδήποτε στο σώμα. Πολλοί έχουμε καλοήθεις όγκους (φακίδες, κρεατοελιές, ή λιπώματα στο δέρμα) οι οποίοι προκαλούν απλώς αισθητικό πρόβλημα μερικές φορές. Οι όγκοι αυτοί αφαιρούνται, παραμένουν ως έχουν ή θεραπεύονται. Διατηρούνται στην ίδια θέση και δεν προσβάλλουν τους γύρω ιστούς ούτε τους καταστρέφουν.
Οι κακοήθεις όγκοι έχουν δύο κύρια χαρακτηριστικά:
Δεν έχουν «τοίχωμα» ή καθορισμένα όρια. Ριζώνουν και προσβάλλουν τους γύρω ιστούς και
Έχουν την ικανότητα να διασπείρονται σε άλλα σημεία του σώματος. Μικρά τμήματα των κακοήθων κυττάρων αποσπώνται από τον κυρίως όγκο και εν συνέχεια ταξιδεύουν, σαν σπόροι, σε άλλους ιστούς, όπου εγκαθίστανται και αρχίζουν να αναπτύσσονται. Ευτυχώς, από τα εκατοντάδες καρκινικά κύτταρα που αποσπώνται από τον πρωτοπαθή όγκο ελάχιστα βρίσκουν κατάλληλο έδαφος για να αναπτυχθούν. Τα περισσότερα πεθαίνουν, όπως οι σπόροι που δεν τους φύτεψε κανείς.
Η διασπορά του καρκίνου ονομάζεται μετάσταση. Το ενδιαφέρον των γιατρών στρέφεται πάντοτε στο ερώτημα αν ο καρκίνος έχει ήδη δώσει μεταστάσεις στη διάρκεια της αθόρυβης περιόδου. Αν πράγματι έχει δώσει, τότε τα μεταναστευτικά κύτταρα ξεκινούν τη δική τους αθόρυβη περίοδο, ενώ το μέγεθος τους είναι τόσο μικρό ώστε να χρειάζονται μήνες ή μερικές φορές και χρόνια για να εντοπιστούν.
Σχεδόν όλοι οι καρκίνοι έχουν κοινά αυτά τα δύο χαρακτηριστικά, αν και η συμπεριφορά τους, στα διάφορα όργανα όπου αναπτύσσονται, τείνει να είναι διαφορετική.
Διασπείρονται σε διάφορα σημεία του σώματος και αναπτύσσονται με ειδικό τρόπο , ο οποίος είναι χαρακτηριστικός του καρκίνου. Επομένως , για τον κάθε τύπο καρκίνου υπάρχει συγκεκριμένη μέθοδος διάγνωσης , σταδιοποίησης και θεραπείας. Ορισμένη κανόνες διέπουν τη διάγνωση και τη θεραπευτική αγωγή για τον καρκίνο του μαστού λόγου χάρη , ενώ για τους καρκίνους του πνεύμονα ή του παχέος εντέρου οι κανόνες , αν και εξίσου πολύπλοκη , διαφέρουν κάπως.
ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ:
Μολονότι ο καρκίνος θεωρείται ως μία ασθένεια, στην πραγματικότητα περιλαμβάνει τουλάχιστον διακόσα διαφορετικά νοσήματα. Για τους περισσότερους καρκίνους δεν υπάρχει σαφώς καθορισμένη αιτία. Είναι αλήθεια ότι ο καρκίνος παραμένει κάτι το μυστηριώδες. Νέες ενδείξεις και εμπεριστατωμένες έρευνες, όμως, έχουν αυξήσει σημαντικά τις γνώσεις μας.
Προδιαθεσικοί παράγοντες:
Ο καπνός και οι καρκινογόνες ουσίες από το κάπνισμα. Ο καρκίνος του πνεύμονα ήταν σπάνιο νόσημα πριν διαδοθεί ευρύτατα το τσιγάρο.
Οι ακτίνες Χ. Είναι πια γνωστό πως υπάρχει αυξημένη συχνότητα λευχαιμίας ανάμεσα σε όσους επιβίωσαν μετά την έκρηξη της ατομικής βόμβας. Η ίδια αύξηση παρατηρήθηκε στους ακτινολόγους που ειδικεύονται στη χρήση ραδιενεργών ακτινών.
Μερικές ορμόνες και φάρμακα όπως το DES, κάποια οιστρογόνα και ορισμένα ανοσοκατασταλτικά φάρμακα.
Υπερβολική έκθεση στις ηλιακές ακτίνες.
Βιομηχανικά παράγωγα ή τοξικές ουσίες του περιβάλλοντος, όπως ο αμίαντος, προϊόντα της πίσσας και του άνθρακα, το βενζόλη, το κάδμιο, το ουράνιο και το νικέλιο.
Η υπερβολική ή η ελλιπής διατροφή, ιδιαίτερα οι τροφές που είναι πλούσιες σε λίπος και φτωχές σε φυσικές ίνες.
Η παχυσαρκία.
Σεξουαλικές παράμετροι όπως η ηλικία της γυναίκας όταν έκανε έρωτα για πρώτη φορά και η ηλικία κατά την οποία έμεινε έγκυος για πρώτη φορά. Μερικοί σεξουαλικά μεταδιδόμενοι ιοί είναι δυνατό να προκαλέσουν καρκίνο. Ο κίνδυνος μετάδοσης των ιών αυτών αυξάνει με τον αριθμό των σεξουαλικών συντρόφων και με τη μη προστασία κατά την επαφή. Αυτό είναι απολύτως εξακριβωμένο για τους καρκίνους που σχετίζονται με το AIDS, όπως το σάρκωμα Kaposi.
Παράγοντες που ευνοούν τον καρκίνο:
Το οινόπνευμα αποτελεί παράγοντα στο 4% των καρκίνων, ιδίως της κεφαλής, του τραχήλου και του ήπατος.
Το άγχος που εξασθενίζει το ανοσολογικό σύστημα. Πολύ συχνά δυστυχώς, το άγχος περιορίζεται με το κάπνισμα, το οινόπνευμα, την πλούσια διατροφή και τα ναρκωτικά.
Διάφοροι άλλοι παράγοντες:
Η κληρονομικότητα.
Η εξασθένιση του ανοσολογικού συστήματος.
Όταν δύο ή περισσότεροι παράγοντες συνδυαστούν, όπως π.χ. το κάπνισμα και η έκθεση αμίαντο ή το κάπνισμα τσιγάρου και το οινόπνευμα, τότε η πιθανότητα να αναπτυχθεί καρκίνος δεν είναι ανάλογη με το άθροισμα των επιμέρους κινδύνων. Αντίθετα, οι πιθανότητες πολλαπλασιάζονται.
Ο καρκίνος είναι μια αθροιστική διαδικασία πολλών διαφορετικών κρούσεων που συμβαίνουν και αλληλεπιδρούν σε διάστημα πολλών ετών.
Εν κατακλείδι, ο κίνδυνος για να αναπτυχθεί καρκίνος εξαρτάται από το:
Ποιος είσαι (γενετική σύνθεση)
Που ζεις (περιβαλλοντική και επαγγελματική έκθεση σε καρκινογόνες ουσίες), και
Πώς ζεις (προσωπικός τρόπος ζωής).
Σήμερα που μπορούμε να εντοπίσουμε τόσους πολλούς παράγοντες στην καθημερινή μας ζωή που ευνοούν την ανάπτυξη του καρκίνου, ο υπολογισμός του κινδύνου να αναπτυχθεί καρκίνος αποκτά συνεχώς μεγαλύτερη σημασία για τη διατήρηση της καλής υγείας. Σε πολλά αντικαρκινικά κέντρα γίνονται πλέον διάφορες εξετάσεις σε φαινομενικά υγιή άτομα με σκοπό να υπολογιστεί ο σχετικός καρκίνος.
ΠΩΣ ΔΙΑΣΠΕΙΡΕΤΑΙ Ο ΚΑΡΚΙΝΟΣ:
Σπάνια αναπτύσσονται όγκοι περιοχές συγχρόνως. Συνήθως αναπτύσσονται σε ένα μέρος. Όταν ο καρκίνος διασπείρεται σημαίνει ότι μικρά τεμάχια καρκινικών κυττάρων, τα οποία αποτελούν τμήμα του αρχικού ή πρωτοπαθούς όγκου, μεταναστεύουν σε άλλα μέρη του σώματος. Ο καρκίνος διασπείρεται με τρεις τρόπους:
Απευθείας επέκταση
Μέσω του αίματος (αιματογενής διασπορά)
Μέσω του λεμφικού συστήματος
ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΟΓΚΩΝ:
Η κατάλληλη θεραπευτική αγωγή του καρκίνου εξαρτάται από τον ακριβή προσδιορισμό κάθε όγκου. Λαμβάνονται υπόψη όλα τα είδη των χαρακτηριστικών, τα οποία κατά βάση ταξινομούνται σε τρεις μεγάλες κατηγορίες. Οι τρεις θεμελιώδες ερωτήσεις που πρέπει να αναπτυχθούν είναι: Πού έχει αναπτυχθεί ο όγκος, πόσο γρήγορα αναπτύχθηκε και τι μέγεθος έχει;
Η πρώτη ερώτηση έχει ιδιαίτερη σημασία διότι οι καρκίνοι που αναπτύσσονται στους ιστούς έχουν την τάση να συμπεριφέροντε διαφορετικά. Υπάρχουν τρεις τύποι κακοήθων όγκων που αναπτύσσονται σε τρία είδη ιστών:
Καρκινώματα
Σαρκώματα
Λεμφώματα και λευχαιμίες
ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΟΥ ΡΥΘΜΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ:
Ο δεύτερος τρόπος ταξινόμησης των όγκων είναι ανάλογα με το ρυθμό ανάπτυξης τους. Καλό θα ήταν να υπήρχε ένας απλός τρόπος να τη μετρήσουμε, λόγου χάρη να μπορούσαμε να σκοπεύσουμε μ� ένα ραντάρ τον όγκο και να διαβάσουμε την ταχύτητα ανάπτυξής του. Συνήθως, εξετάζονται μικροσκοπικά τα τεμάχια του όγκου που εξαιρούνται με χειρουργική επέμβαση. Η εν λόγω εξέταση αποκαλείται βιοψία. Η εμφάνιση του όγκου και η συμπεριφορά του μας δίνει πολλές και χρήσιμες πληροφορίες.
Καλώς διαφοροποιημένοι όγκοι
Αδιαφοροποίητοι όγκοι
Όγκοι υψηλής και χαμηλής κακοήθειας
ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΤΑΔΙΟΥ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ:
Η τρίτη ταξινόμηση που χρησιμοποιείται για τη θεραπευτική αγωγή του καρκίνου ονομάζεται σύστημα σταδιοποίησης. Η σταδιοποίηση εξυπηρετεί πολλούς σκοπούς.
Είναι ένας πρακτικός τρόπος για να καθοριστεί η έκταση του όγκου � το μέγεθος, ο βαθμός ανάπτυξης και η διασπορά του. Προφανώς όταν ένας όγκος βρεθεί μόνο σε ένα σημείο, σημαίνει ότι βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο. Αν διαπιστωθεί ότι έχει εξαπλωθεί σε απομακρυσμένα σημεία του σώματος ή αν βρίσκεται σε πολλές περιοχές σημαίνει ότι βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο.
Είναι ένας τρόπος προσδιορισμού της πρόγνωσης, επειδή οι πιθανότητες ίασης μειώνονται όσο οδεύουν σε κατηγορίες πιο προχωρημένων ή εκτεταμένων σταδίων.
Προσφέρει μια κοινή και γενικά αποδεκτή περιγραφή κριτηρίων με τη βοήθεια των οποίων οι περισσότεροι γιατροί σε όλο τον κόσμο έχουν τη δυνατότητα να συγκρίνουν τα αποτελέσματα της θεραπείας ενός συγκεκριμένου σταδίου. Επίσης μπορούν να διαπιστώσουν αν μια θεραπεία έχει καλύτερα αποτελέσματα από κάποια άλλη, δηλ. να εξακριβώσουν αν η διαφορά οφείλεται στη θεραπεία και όχι στις διαφορές μεταξύ των ασθενών ή μεταξύ των σταδίων της νόσου.
Είναι ο σημαντικότερος παράγοντας όσον αφορά τη λήψη απόφασης για την καταλληλότερη θεραπευτική αγωγή.
ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ Η ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
Ο καρκίνος μπορεί να θεραπευτεί. Για να θεραπευτεί, όμως, με κάποιο ποσοστό επιτυχίας πρέπει να ανακαλυφθεί σε πρώιμα στάδια και η διάγνωση να γίνει γρήγορα. Αυτό δεν είναι πάντοτε εύκολο, επειδή η αθόρυβη ή ασυμπτωματική περίοδος ανάπτυξης του όγκου μπορεί να διαρκέσει μήνες ή και χρόνια με αποτέλεσμα τα καρκινικά κύτταρα να έχουν διπλασιαστεί αθόρυβα ξανά και ξανά. Τη συγκεκριμένη περίοδο μπορεί να μην υπάρχει καμία απολύτως ένδειξη ότι αναπτύσσεται αυτή η κακοήθης εξεργασία.
Πώς λοιπόν θα ανακαλύψουμε ότι υπάρχει καρκίνος; Κάποιο ενόχλημα ίσως κινήσει τις υποψίες. Ο γιατρός σας θα μπορούσε να αντιληφθεί κάποια ένδειξη στη διάρκεια της φυσικής εξέτασης. Από οπουδήποτε κι αν ξεκινήσει η έρευνα ενός καρκίνου, η ερευνητική διαδικασία που θα οδηγήσει ως την οριστική διάγνωση ακολουθεί τυποποιημένη σειρά. Γέννιουνται υποψίες. Υποβάλλονται ερωτήσεις. Οι γιατροί προσπαθούν να βρουν απαντήσεις από τις εξετάσεις τις εργαστηριακές αναλύσεις, τον ακτινολογικό έλεγχο των οργάνων του σώματος και τις μικροσκοπικές αναλύσεις των ιστών. Όλα αυτά αποτελούν τα μέσα διάγνωσης.
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ:
Όταν μια μάζα αναπτυχθεί σε ορισμένο μέγεθος γίνεται αντιληπτή με πολλούς τρόπους.
Πιέζει τους γειτονικούς ιστούς και μερικές φορές προκαλεί πόνο.
Αναπτύσσεται στα γειτονικά αιμοφόρα αγγεία και μπορεί να προκαλέσει αιμορραγία.
Ο όγκος γίνεται τόσο μεγάλος ώστε να καθίσταται εμφανής και ψηλαφητός.
Ενδεχομένως μεταβάλλεται η φυσιολογική λειτουργία των οργάνων. Για παράδειγμα, η δυσκολία στην κατάποση (δυσφαγία) ίσως αποτελεί ένδειξη καρκινικής διήθησης του οισοφάγου. Το βράχνιασμα ή η μεταβολή της φωνής μπορεί να σημαίνει καρκίνο του λάρυγγα ή των φωνητικών χορδών.
Τα συμπτώματα αυτά � πιεστικά φαινόμενα, αιμορραγίες, ψηλαφητές μάζες, ή ανωμαλίες στη λειτουργία των οργάνων � περιλαμβάνονται σύμφωνα με την Αμερικάνικη Αντικαρκινική εταιρεία, στον κατάλογο των Επτά Πρώιμων Προειδοποιητικών Σημείων:
1. Αλλαγή στη συμπεριφορά του εντέρου ή της κύστης.
2. Δυσίατη φλεγμονή του φάρυγγα.
3. Ασυνήθεις αιμορραγίες ή παθολογικό έκκριμα.
4. Σκλήρυνση ή διόγκωση στο μαστό ή σε άλλο σημείο.
5. Δυσπεπτικά ενοχλήματα ή δυσκολίες κατάποσης.
6. Εμφανής αλλαγή σε σπίλο ή σε κρεατοελιά.
7. Ενοχλητικός βήχας ή βράγχος φωνής.
Η αναγνώριση ενός συμπτώματος αποτελεί το πρώτο σημαντικό βήμα για την ανακάλυψη του καρκίνου. Δυστυχώς πολλά άτομα δεν δίνουν σημασία σε αυτά τα προειδοποιητικά σημάδια. Πολλές φορές καθυστερούν ακόμη και μήνες πριν καταφύγουν στη ιατρική περίθαλψη που θα μπορούσε να τους σώσει τη ζωή.
Οι περισσότερες πιθανότητες πρώιμης διάγνωσης του καρκίνου εξαρτώνται από την επίγνωση του ασθενούς ότι κάτι νέο συμβαίνει στον οργανισμό του, ιδιαίτερα όταν εκδηλώνεται κάποιο από τα παραπάνω συμπτώματα.
Η ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ:
Η άποψη ότι αναπτύσσεται καρκίνος δημιουργείται συχνά κατά τη συνηθισμένη κλινική (φυσική) εξέταση, η οποία αποτελεί το κυριότερο τμήμα του ετήσιου ελέγχου υγείας, Η κλινική εξέταση είναι η πλήρης, συστηματική κατά στάδια έρευνα ολόκληρου του οργανισμού με στόχο να επισημανθούν ενδείξεις νόσου ή κάποιας μη φυσιολογικής λειτουργίας. Κάθε γιατρός ακολουθεί τον δικό του τρόπο και μέθοδο εξέτασης ώστε να είναι βέβαιος ότι δεν θα παραλείψει κάποια σημαντική περιοχή. Μερικοί αρχίζουν από το κεφάλι και προχωρούν προς τα κάτω, ενώ άλλοι εξετάζουν κάθε οργανικό σύστημα ως ξεχωριστή μονάδα.
Οποιαδήποτε μέθοδος κι αν ακολουθείται η καλή κλινική εξέταση που αποσκοπεί στην ανακάλυψη ενός καρκίνου πρέπει να περιλαμβάνει την έρευνα ολόκληρου του σώματος, με ιδιαίτερη έμφαση στις ευπαθέστερες περιοχές.
Εξετάζεται η μύτη και ο λαιμός. Η εξέταση του λάρυγγα με καθρέφτη είναι γρήγορη και ανώδυνη.
Εξετάζονται οι περιοχές των λεμφαδένων, όπως ο τράχηλος πάνω από την κλείδα, η περιοχή κάτω από τους βραχίονες και οι βουβωνικές περιοχές.
Μεγάλη προσοχή δίνεται στους μαστούς των γυναικών και στον προστατικό αδένα των αντρών.
Το επιγάστριο ψηλαφείτε προσεκτικά εξετάζεται για διόγκωση κάποιου κοιλιακού οργάνου, ιδιαίτερα του ήπατος ή του σπληνός.
Η εξέταση της πυελικής χώρας της γυναίκας, συμπεριλαμβανομένου του τεστ Παπανικολάου, αποτελεί τη βάση για να ανακαλυφθεί καρκίνος του τραχήλου της μήτρας και των ωοθηκών.
Η δακτυλική εξέταση του πρωκτού με γάντι αποτελεί βασική παράμετρο της κλινικής εξέτασης και των ανδρών και των γυναικών.
Κατά την εξέταση, ο γιατρός θα σας απευθύνει αρκετές ερωτήσεις σχετικά με τις διαφορετικές λειτουργίες του σώματος. Θα υπάρξουν και ειδικές ερωτήσεις, όπως αν υπήρξε βραχνάδα ή σημάδια αιμορραγίας από το πεπτικό, δυσκοιλιότητα, προβλήματα κατάποσης, αιματηρή απόχρεμψη κ.ά. Η καταφατική απάντηση σε μια από αυτές τις ερωτήσεις οδηγεί σε λεπτομερέστερες ερωτήσεις, σε ειδικότερη κλινική εξέταση και πιθανόν σε εξετάσεις αίματος, ακτινολογικό έλεγχο κ.λ.π.
Πρέπει να γίνουν ερωτήσεις για το οικογενειακό ιστορικό καρκίνου, ιδιαίτερα των πλησιέστερων συγγενών (γονέων, παππούδων, θείων και αδελφών) οι λεπτομερείς απαντήσεις στις ερωτήσεις θα βοηθήσουν την έρευνα για τον εντοπισμό καρκίνου με κληρονομική προδιάθεση, όπως είναι μερικοί καρκίνοι του μαστού και του παχέος εντέρου.
Ύποπτα ευρήματα σε οποιοδήποτε σύστημα κατά την κλινική εξέταση θα οδηγήσουν σε περαιτέρω εξετάσεις. Για παράδειγμα, μια διόγκωση αυχενικού λεμφαδένα μπορεί να υποδηλώνει καρκίνο που έχει μετάσταση από άλλο σημείο σώματος. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να γίνει λεπτομερής έρευνα ώστε να εντοπιστεί ή πρωτοπαθής εστία. Ο επίμονος βήχας, ιδιαίτερα με αιματηρή απόχρεμψη, πρέπει να οδηγήσει το γιατρό σε απευθείας επισκόπηση των πνευμόνων με ειδικό όργανο (βρογχοσκόπιο), ώστε να εντοπιστεί ο πιθανός όγκος.
ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΙΜΑΤΟΣ:
Το επόμενο στάδιο των διαγνωστικών μεθόδων περιλαμβάνει την εργαστηριακή ανάλυση δείγματος αίματος. Χρησιμοποιούνται δύο κατηγορίες εξετάσεων που βοηθούν να γίνει διάγνωση του καρκίνου.
Μη ειδικές εξετάσεις
Ειδικές εξετάσεις
Νεοπλασματικοί δείκτες
'λλες εξετάσεις αίματος
ΕΛΕΓΧΟΣ ΥΓΡΩΝ ΚΑΙ ΚΟΠΡΑΝΩΝ:
Ο οργανισμός παράγει απόβλητα, με τη μορφή ούρων και κοπράνων, τα οποία μπορεί να αποκαλύψουν σημάδια κάποιας ασθένειας. Υπάρχουν όμως και άλλα υγρά που η ανάλυση τους αποκαλύπτει τα καρκινικά κύτταρα.
Η γνωστότερη ανάλυση σωματικών υγρών αφορά τα ούρα και αποτελεί τμήμα του συνηθισμένου τσεκ απ. Η ανάλυση της σύνθεσης των ούρων είναι δυνατό να αποκαλύψει ποικίλες διαταραχές. Η παρουσία πρωτεΐνης μπορεί να υποδηλώνει νεφρική πάθηση. Υψηλό επίπεδο σακχάρου μπορεί να υποδηλώνει διαβήτη, ενώ υπερβολικός αριθμός λευκών αιμοσφαιρίων μπορεί να υποδηλώνει ουρολοίμωξη. Τα πολλά ερυθρά αιμοσφαίρια μπορεί να σημαίνουν αιμορραγία, ίσως λόγω όγκου ή άλλης αιτίας. Αν ανιχνευθούν καρκινικά κύτταρα, πρέπει να γίνουν και άλλες εξετάσεις.
Η κλινική εξέταση ή η ακτινογραφία ίσως αποκαλύψουν ότι υπάρχει υγρό στη θωρακική κοιλότητα, την κοιλιά ή τις αρθρώσεις. Με την παρακέντηση των περιοχών αυτών αναρροφάται υγρό για εξέταση.
Η οσφυονωτιαία παρακέντηση είναι μια ειδική εξέταση κατά την οποία αφαιρείται υγρό από το νωτιαίο σωλήνα. Γίνεται με την εισαγωγή βελόνας ανάμεσα στους σπονδύλους, έπειτα από τοπική αναισθησία. Από τις σχετικές αναλύσεις διαπιστώνεται λοίμωξη, φλεγμονή ή καρκίνος.
ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΙΝΑΙ:
Ακτινογραφία
Πυρηνικά σπινθηρογραφήματα
Αξονικές τομογραφίες (CT)
Μαγνητική τομογραφία (MRI)
Υπερηχογράφημα
Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΕΡΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ
Χάρη στην πρόοδο της ιατρικής, σήμερα σχεδόν οι μισοί διαγνωσθέντες καρκίνοι θεραπεύονται. Η στατιστική αφορά τον μέσο όρο. Ορισμένοι τύποι καρκίνου θεραπεύονται πολύ περισσότερο απ� ότι άλλοι. Μερικές μορφές καρκίνου μπορεί να υποτροπιάσουν ακόμη και με την πενταετή περίοδο «ασφάλειας» που χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει την πλήρη ίαση.
Ακόμη όμως και σε καρκίνους που χαρακτηρίζονται ανίατοι, η κατάλληλη θεραπευτική αγωγή συχνά προσφέρει τεράστια πλεονεκτήματα: Προσθέτει μήνες ή και χρόνια σχεδόν φυσιολογικής ζωής, και βελτιώνει σημαντικά την ποιότητα ζωής μειώνοντας τους πόνους ή εξασφαλίζοντας μια σχεδόν φυσιολογική λειτουργία των δραστηριοτήτων του σώματος. Πολλοί χρόνιοι καρκινοπαθείς ζουν κανονική ζωή πριν καταλήξουν από κάποια άλλη ασθένεια.
Δυστυχώς, πάρα πολλοί συνεχίζουν να νομίζουν ότι η διάγνωση του καρκίνου αποτελεί τη θανατική τους καταδίκη. Πολλοί επίσης πιστεύουν ότι εφόσον η ίαση δεν είναι εφικτή, δεν υπάρχει λόγος να υποστούν καμιά θεραπευτική αγωγή. Το πιο λυπηρό είναι ότι την άποψη αυτή την υιοθετούν όχι μόνο οι καρκινοπαθείς και το περιβάλλον τους αλλά και μέλη της ιατρικής κοινότητας
Σε πολλές περιπτώσεις, ο καρκίνος είναι ανίατος. Και για τον διαβήτη όμως ή τα καρδιακά νοσήματα δεν υπάρχει πλήρης ίαση, ωστόσο εφαρμόζεται θεραπευτική αγωγή σε μόνιμη βάση. Οι ασθενείς βρίσκονται υπό θεραπεία διά βίου και ελάχιστοι υιοθετούν την στάση του «δεν βαριέσαι». Και αυτό, διότι γνωρίζουν πως μπορούν να αντιμετωπίσουν την πάθησή τους μέρα με την μέρα και να παραμένουν δραστήριοι και παραγωγικοί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Την ίδια ακριβώς στάση οφείλουν να τηρήσουν και οι καρκινοπαθείς.
Το μυστικό για να κερδηθεί η ευκαιρία της πλήρους αποθεραπείας ή κάποιας επιτυχούς αντιμετώπισης είναι ν� αρχίσει θεραπεία το συντομότερο δυνατό μετά τη διάγνωση. Κατά την επιλογή της θεραπευτικής αγωγής πρέπει και ο ίδιος ο ασθενής να εκφράσει τη γνώμη του. Θα στηριχθεί φυσικά στους ειδικούς που και γνώσεις έχουν και πείρα, αλλά επειδή προέχει η ζωή του, η τελική απόφαση πρέπει να είναι δική του. Θα βασιστεί στη λεπτομερή ανάλυση της νόσου και στις συστάσεις του αρχικού γιατρού του ή του ειδικού καρκινολόγου.
ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΠΙΛΟΓΕΣ; ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ:
Για πολλά χρόνια οι τρεις βασικές μέθοδοι θεραπείας του καρκίνου παρέμεναν η χειρουργική, η ακτινοβολία και η χημειοθεραπεία. Σήμερα προστίθεται και η βιολογική θεραπεία η οποία χρησιμοποιεί το ανοσολογικό σύστημα του οργανισμού για να καταπολεμήσει την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων.
ΑΜΦΙΣΒΗΤΟΥΜΕΝΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΟΔΕΙΚΤΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
Πολλά χρόνια τώρα η χειρουργική, η ακτινοθεραπεία και η χημειοθεραπεία αποτελούν τις «παραδεδεγμένες» θεραπευτικές αγωγές κατά του καρκίνου. Έχουν γίνει αποδεκτές διότι αναπτύχθηκαν ύστερα από πολύχρονες μελέτες σε πειραματόζωα, και κατόπιν σε ανθρώπους. Οι μελέτες αυτές βασίζονται σε ορθολογικές, επιστημονικές αρχές και αποδείχθηκε σε χιλιάδες ασθενείς ότι οι θεραπείες ήταν αποτελεσματικές, καταστέλλοντας την ανάπτυξη όγκων.
Τις τελευταίες δεκαετίες χάρη σ� αυτές τις συμβατικές θεραπευτικές μεθόδους επιτεύχθηκε θεαματική βελτίωση στην επιβίωση των καρκινοπαθών. Ενώ άλλοτε ελάχιστοι επιζούσαν μετά τη διάγνωση του καρκίνου, σήμερα σχεδόν οι μισοί καρκινοπαθείς θεραπεύονται πλήρως.
ΟΙ ΡΊΖΕΣ ΤΩΝ ΑΝΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ:
Οι αναπόδεικτές φαρμακευτικές αγωγές για τον καρκίνο και για άλλες σοβαρές ασθένειες βρίσκονται από αιώνων στο προσκήνιο με ποικίλες μορφές. Σ� αυτές συγκαταλέγονται:
Πόσιμοι χυμοί χορταρικών
Μικρά ξύλινα αντικείμενα με μαγικές ιδιότητες που ο πάσχων πρέπει να τα κρατά στο χέρι του.
Αλοιφές για επάλειψη
Ραδιοκύματα και μαγνητικές δυνάμεις κατευθυνόμενα προς διάφορα σημεία του σώματος
Ποτά φτιαγμένα από διάφορες φυσικές και μη φυσικές ουσίες, κ.λ.π.
Φυσικά, τίποτε απ� όλα αυτά που παρουσιάστηκαν κατά καιρούς σαν πανάκεια δεν έμεινε στο προσκήνιο πολύ. Συνήθως τα γιατροσόφια αυτά παίρνουν μια σύντομη δημοσιότητα κατόπιν χάνονται από το προσκήνιο, για να αντικαταστήσουν σύντομα από κάποια άλλα αμφιβόλου θεραπείας. Κατανοώντας την προέλευση των θεραπειών αυτών, θα αναγνωρίσουμε καλύτερα το ρόλο που παίζουν σήμερα τα αμφισβητήσιμα φάρμακα.
ΠΩΣ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΜΕ ΟΤΙ ΜΙΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΜΦΙΣΒΗΤΟΥΜΕΝΗ:
Για να πάρει κανείς μια τεκμηριωμένη απόφαση σχετικά με κάποια θεραπευτική αγωγή, οφείλει να προχωρήσει πέρα από τις βεβαιώσεις και υποσχέσεις. Πρέπει να γίνει σαφέστατο σε τι συνίσταται η κάθε αναπόδεικτη μέθοδος. Ο ασθενής οφείλει να γνωρίζει ποιες είναι οι αρχές της και ποια η ιστορία της. Μια αποτελεσματική θεραπεία πρέπει να ανταποκρίνεται στις ακόλουθες βασικές προϋποθέσεις, μια αμφισβητούμενη δεν ανταποκρίνεται σε καμιά από αυτές:
Η μέθοδος έχει ερευνηθεί επιστημονικά και έχει αποδειχθεί ότι αποτελεσματικότερη από τη μη εφαρμογή καμιάς θεραπείας.
Τα οφέλη της υπερτερούν σαφώς των ενδεχόμενων βλαπτικών επιδράσεων.
Η μέθοδος μελετήθηκε με τη σωστή διαδικασία, δηλ. σχεδιάστηκε κατάλληλα η έρευνα, η μελέτη κρίθηκε από τους άλλους ειδικούς και εγκρίθηκε από την επιτροπή δεοντολογίας για τη διεξαγωγή μελετών σε ασθενείς.
ΜΕΤΑΓΓΙΣΕΙΣ ΑΙΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
Το αίμα είναι σύνθετος ζωντανός ιστός. Αποτελείται από τρία είδη κυττάρων που κατασκευάζονται στο «εργαστήριο» των κυττάρων του αίματος � στο μυελό των οστών. Τα κύτταρα αυτά αιωρούνται σ� ένα υγρό, το πλάσμα, και το καθένα τους παίζει βασικό ρόλο στη διατήρηση της ζωής μας.
Τα ερυθρά αιμοσφαίρια μεταφέρουν οξυγόνο στους ιστούς.
Τα λευκά αιμοσφαίρια � λευκοκύτταρα � βοηθούν στην καταπολέμηση των λοιμώξεων.
Τα αιμοπετάλια είναι αναγκαία για την πηκτικότητα του αίματος, η οποία σταματά την αιμορραγία.
Οι μεταγγίσεις αίματος έχουν κεφαλαιώδη σημασία στη θεραπεία του καρκίνου. Η νόσος μπορεί να μειώσει την ικανότητα του μυελού να παράγει κύτταρα του αίματος, οπότε μερικές φορές απαιτείται μετάγγιση. Ορισμένες μορφές καρκίνου � λευχαιμία και πολλαπλούν μυέλωμα � αναπτύσσονται μέσα στο μυελό των οστών και δεν υπάρχει χώρος για να δημιουργηθούν τα φυσιολογικά κύτταρα του αίματος, τα οποία να δοθούν με μετάγγιση.
Οι περισσότεροι καρκινοπαθείς χρειάζονται τη μετάγγιση λόγω της επιθετικής αγωγής που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία του καρκίνου. Αν δεν υπήρχε η δυνατότητα των μεταγγίσεων δεν θα μπορούσαμε να εφαρμόσουμε πολλές από τις αποτελεσματικότερες θεραπείες του καρκίνου που χρησιμοποιούμε σήμερα. Αυτό αφορά λόγου χάρη τη χημειοθεραπεία η οποία αποβλέπει στην καταστροφή των κυττάρων, ίσως όμως σκοτώσει και τα κύτταρα που αναπτύσσονται στο μυελό. Πολλοί καρκίνοι μειώνονται ή του τουλάχιστον θεραπεύονται εν μέρει, με τη χειρουργική επέμβαση, η οποία όμως λόγω της αιμορραγίας μπορεί να προκαλέσει τέτοια απώλεια αίματος ώστε να χρειαστεί αντικατάσταση του. Καμιά άλλη μορφή θεραπείας δεν μπορεί να έχει τόσο θεαματικά αποτελέσματα όσο η μετάγγιση αίματος.
ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ:
Όπως συμβαίνει και με άλλες δυναμικές μορφές θεραπείας, οι μεταγγίσεις ενδέχεται να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές, όχι πάντως συχνά. Σπανιότατα, είναι πιθανό να αποβούν θανατηφόρες.
Λοίμωξη
AIDS
Ηπατίτιδα
'Αλλες λοιμώξεις
Αντιδράσεις λόγω διαφορών με το αίμα του δότη
Διαφορές στα ερυθρά αιμοσφαίρια
Διαφορές στα λευκά αιμοσφαίρια
Διαφορές στα αιμοπετάλια
Διαφορές στο πλάσμα
ΤΙ ΜΕΤΑΓΓΙΖΕΤΑΙ ΚΑΙ ΠΟΤΕ:
Το αίμα του δότη, συνήθως μισό λίτρο, διοχετεύεται σε πλαστικό σάκο. Ο σάκος περιέχει ένα διάλυμα που εμποδίζει την πήξη του αίματος και βοηθά τη συντήρηση των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Κάθε σάκος μαζί με τον συνδεδεμένο σωλήνα και τη σύριγγα που χρησιμοποιήθηκε για να αφαιρεθεί το αίμα από το δότη μεταφέρονται στην τράπεζα αίματος ως ενιαία αποστειρωμένη μονάδα, σφραγισμένη σε θήκη μιας χρήσεως.
Το αίμα φυλάσσεται σε ψυγείο κάτω από προσεκτικά ελεγχόμενες συνθήκες, ώσπου να χρησιμοποιηθεί. Αν δεν χρησιμοποιηθεί μέσα σε πέντε ή έξι εβδομάδες πρέπει να πεταχτεί διότι οι μεταβολές που υφίστανται τα ερυθρά αιμοσφαίρια του κατά την αποθήκευσή του ελαττώνουν την αποτελεσματικότητα του και ενδεχομένως το καθιστούν επικίνδυνο. Σε ειδικές περιπτώσεις, τα ερυθρά αιμοσφαίρια καταψύχονται, και είναι δυνατό να διατηρηθούν για χρόνια. Η ποσότητα του αποθηκευμένου αίματος που μεταγγίζεται εξαρτάται από την κατάσταση και τις ανάγκες του ασθενούς.
Πλήρες αίμα
Ερυθρά αιμοσφαίρια
Αιμοπετάλια
Η τεχνική της αφαίρεσης
Πλάσμα
ΑΥΤΟΑΙΜΟΔΟΣΙΑ:
Επειδή οποιοδήποτε υλικό προερχόμενο από τράπεζα αίματος μπορεί να μεταδώσει μολύνσεις ή να προκαλέσει αντιδράσεις, ο ασφαλέστερος αιμοδότης είναι ο ίδιος ο ασθενής. Η μέθοδος χορήγησης στον ασθενή του ίδιου του αίματος του ονομάζεται αυτόλογη μετάγγιση. Δεν είναι όμως, πάντοτε δυνατό να δίνουν αίμα οι καρκινοπαθείς, αφού δεν είναι κατάλληλο εξαιτίας της πιθανής παρουσίας καρκινικών κυττάρων. Αξίζει όμως το κόπο να πληροφορηθεί ο ασθενής αν κάποια από τις παρακάτω προσεγγίσεις θα ήταν δυνατή ή ενδεδειγμένη.
Προκαταβολική αιμοδοσία
Αιμοδιάλυση
Διάσωση κυττάρων
ΑΙΜΑ ΑΠΟ ΑΛΛΟΥΣ ΔΟΤΕΣ:
Αν ο ασθενής δεν μπορεί να δώσει αίμα, πρέπει να βασιστεί στους εθελοντές αιμοδότες μέσω τραπεζών αίματος, στους συγγενείς ή τους φίλους του.
Επιλεγμένοι δότες
Αιμοδότες τοπικών τραπεζών αίματος
Η ανάγκη για περισσότερους αιμοδότες
ΖΩΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ
Παλαιότερα ο καρκίνος ισοδυναμούσε, στην κυριολεξία, με θανατική καταδίκη. Σήμερα συνεχώς περισσότεροι άνθρωποι μαθαίνουν να τον βλέπουν από διαφορετικό πρίσμα και να συνειδητοποιούν ότι η ζωή με τον καρκίνο σημαίνει εξοικείωση με μια χρονιά πάθηση. Μαθαίνουν δηλ. να αντιμετωπίζουν τα συμπτώματα και τις θεραπευτικές αγωγές και ταυτόχρονα να επιστρέφουν σε όσο το δυνατόν περισσότερες φυσιολογικές δραστηριότητες της καθημερινής ζωής.
Είναι απολύτως σημαντικό να κατορθώσει κανείς να διατηρήσει το συνηθισμένο ρυθμό της ζωή του, ή τουλάχιστον όσο περισσότερο γίνεται. Ενδεχομένως να μην μπορεί να προγραμματίσει τις διακοπές του, να αθλείται όσο θέλει θα ήθελε ή να κάνει έρωτα τόσο έντονα και συχνά όπως πριν. Ίσως όμως και να μπορεί. Το θέμα είναι ότι η διάγνωση του καρκίνου δεν συνεπάγεται απαραίτητα το τέλος της ζωής, εκτός και αν ο ασθενής εγκαταλείψει τον εαυτό του.
Το μυστικό είναι να μην νιώσει σαν αβοήθητο θύμα, έρμαιο της αδυσώπητης μοίρας. Αν σκεφτεί κάτι τέτοιο, θα χάσει αυτόματα τη θέληση να παλέψει για τη ζωή του. Αν σκοπεύει να θεραπευτεί ή να ανακουφιστεί από τα συμπτώματα της νόσου ή απλώς να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής του, πρέπει να υιοθετήσει μια μαχητική στάση απέναντι στη ζωή.
Η μάχη με τον καρκίνο είναι συλλογική προσπάθεια, μια ευθύνη που τη μοιράζεται ο ασθενής με την ιατρική ομάδα. Η συνεργασία βασίζεται στην εντιμότητα, την επικοινωνία, την ενημέρωση και τη θέληση του ασθενούς να κάνει ότι καλύτερο μπορεί. Η ιατρική ομάδα αναλαμβάνει την ευθύνη να προγραμματίσει και να προσφέρει τη συμπαράστασή της. Ο ασθενής αναλαμβάνει την ευθύνη να διατρέφεται σωστά, να ασκείται σωστά και να τηρεί θετική στάση απέναντι στα προβλήματα του.
Αν παίξει αυτό τον ρόλο σωστά, θα αντιμετωπίζει τις δυσκολίες με μεγαλύτερη ικανότητα. Η θέληση του να ζήσει θα κάνει οπωσδήποτε πιο ευχάριστη τη ζωή του. Μερικές φορές η προσπάθεια αυτή ίσως φαίνεται σαν δυσκολότατη πάλη, όμως ο καρκινοπαθής � όπως και πολλοί άλλοι πριν από αυτόν � μπορεί να μάθει να ζει με τον καρκίνο του.
Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΑΡΝΗΤΙΚΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ:
Τίποτε δεν μπορεί να υπονομεύσει περισσότερο τη θέληση για ζωή και τη μαχητικότητα όσο τα αρνητικά συναισθήματα, που συχνά οφείλονται στη διάγνωση του καρκίνου, όπως ο θυμός, ο φόβος, η απώλεια της αυτοεκτίμησης και τα αισθήματα απομόνωσης. Αν δεν αντιμετωπιστούν αυτά τα συναισθήματα, θα δημιουργήσουν την αίσθηση της πλήρους αδυναμίας και θα οδηγήσουν στην παραίτηση από τη ζωή μέσα από την αποδοχή της ματαιότητας των πάντων.
Η αντιμετώπιση του θυμού
Συμφιλίωση με το φόβο
Αντιμετώπιση του φόβου των άλλων
Ο αντίκτυπος του καρκίνου στην αυτοεκτίμηση του ατόμου
Αλλαγές στη μορφή του σώματος
Απώλειας ανεξαρτησίας και ελέγχου
Αποφυγή της απομόνωσης
ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΛΗΣ ΘΡΕΨΗΣ
Η καλή διατροφή έχει ζωτική σημασία για όλους. Είναι αδύνατο να διατηρείτε καλή υγεία χωρίς να καταναλώνετε τις σωστές τροφές στις σωστές ποσότητες. Η καλή διατροφή προσφέρει την ενέργεια και τα δομικά συστατικά του οργανισμού που απαιτούνται για τη σωστή λειτουργία του και την ικανότητα αποκατάστασης.
Η καλή διατροφή είναι ακόμη πιο απαραίτητη όταν πάσχετε από καρκίνο. Το σώμα σας πολεμά μια νόσο και η τροφή είναι ένα μεγάλης σημασίας όπλο. Θα χρειαστείτε περισσότερες θρεπτικές ουσίες απ� ότι συνήθως. Οι μεταβολικές ανάγκες είναι κατά 20% υψηλότερες από εκείνες ενός υγιούς, για μέτρια δραστηριότητα. Οι επιπλέον θρεπτικές ουσίες θα βοηθήσουν το σώμα σας να προστατευτεί από την κόπωση, να διορθώσει τους κατεστραμμένους ιστούς, να ενισχύσει το ανοσολογικό σας σύστημα και να δημιουργήσει την αίσθηση της καλής γενικής κατάστασης.
ΣΥΝΗΘΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ:
Απώλεια όρεξης
Δυσαπορρόφηση
Φυσικά προβλήματα
Μεταβολές στην όσφρηση και τη γεύση
Πρώιμη αίσθηση πληρότητας
Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ
Είναι πρόδηλο ότι ο φόβος του πόνου αποτελεί καθοριστική παράμετρο του εν γένει φόβου έναντι του καρκίνου. Το 60% έως 90% των καρκινοπαθών νιώθουν τόσο σοβαρό πόνο που έχουν ανάγκη κάποια φάρμακα, συμπεριλαμβανομένων των ναρκωτικών. Για τους περισσότερους, ο πόνος δεν αποτελεί πρόωρο σύμπτωμα του καρκίνου. Μπορεί όμως να δημιουργήσει ένα σοβαρότατο πλέγμα προβλημάτων όσο εξελίσσεται η νόσος.
Ο πόνος ενδέχεται να επιβαρύνει τον τρόπο ζωής σας. Μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη, απώλεια όρεξης, ευερεθιστότητα, θυμό ή δυσκολία στον ύπνο. Εάν δεν αντιμετωπιστεί, ίσως καταστρέψει την ποιότητα της ζωής και την επιθυμία σας να ζήσετε.
Ευτυχώς ο πόνος αντιμετωπίζεται. Πρέπει να κατανοηθεί τι τον προκαλεί, να εκτιμηθεί ο τύπος του και να εφαρμοστεί σωστά ένα σχέδιο κατάλληλης θεραπείας. Ο γιατρός σας ή και ο ειδικός για τον πόνο διαθέτουν πλέον τα κατάλληλα εφόδια για να σας ανακουφίσουν.
ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ:
Η θεραπεία και ο έλεγχος του πόνου αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση για κάθε ιατρική ομάδα. Κάθε πρόγραμμα ελέγχου του πόνου πρέπει να προσαρμοστεί στο άτομο που πάσχει και στη φάση που διέρχεται η νόσος του. Επειδή ο πόνος εξαρτάται από την έκταση της τοπικής νόσου, είναι πολύ διαφορετικός κατά την αρχική φάση από εκείνον που εμφανίζεται στην περίοδο των μεταστάσεων.
Ο γιατρός πριν σας χορηγήσει τη θεραπεία, θα σας ρωτήσει για τη φύση του πόνου, για την εντόπιση του, τη διάρκεια και την αιτία που τον ελκύει. Ο σκοπός της αναλγητικής θεραπείας είναι η πλήρης ύφεση του πόνου. Μερικές φορές δεν είναι εφικτός ο πλήρης έλεγχος του πόνου, και η ανακούφιση γίνεται ο κυριότερος σκοπός. Πρέπει, να συζητήσετε τα πάντα με το γιατρό σας στην αρχή της θεραπείας ώστε να μπορέσετε να αντιμετωπίσετε το φόβο του πόνου στην περίπτωση που ο καρκίνος επιδεινώνεται.
ΤΡΟΠΟΙ ΓΙΑ ΝΑ ΒΕΛΤΙΩΘΕΙ Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ:
Ένα αποτελεσματικό σχέδιο ελέγχου του πόνου δεν περιορίζεται μόνο στα αναλγητικά φάρμακα. Χρησιμοποιούνται πολλές μέθοδοι και τεχνικές με στόχο να ενισχυθούν τα μέσα που οδηγούν σε πλήρη ύφεση του πόνου.
Βελτίωση της αποτελεσματικότητας των αναλγητικών
Αναλγησία ρυθμιζόμενη από τον ασθενή
Αποκλεισμός των νεύρων
Υποβοηθητικές τεχνικές
ΠΡΟΦΥΛΑΞΗ ΑΠΟ ΤΙΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ
Όλοι οι καρκινοπαθείς αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο να προσβληθούν από κάποια λοίμωξη, επειδή και ο καρκίνος και οι μέθοδοι αντικαρκινικής θεραπείας επιδρούν στο αμυντικό ανοσολογικό σύστημα, το οποίο, υπό φυσιολογικές συνθήκες, προστατεύει τον οργανισμό από τις λοιμώξεις.
Η πρώτη γραμμή άμυνας εναντίον των λοιμώξεων είναι η εξωτερική και η εσωτερική επικάλυψη του σώματος. Και τα δύο αυτά οχυρά παραβιάζονται από τις παρεμβατικές μεθόδους διάγνωσης ή θεραπείας του καρκίνου. Η χημειοθεραπεία και η ακτινοβολία βλάπτουν ιδιαίτερα τις μεμβράνες των βλεννογόνων. Οι βελόνες που εισέρχονται μέσω του βραχίονα για αιμοληψίες και για τις ενδοφλέβιες οδούς, όπως και οι καθετήρες και οι αντλίες έγχυσης, δημιουργούν δυνητικές πύλες εισόδου για τους παθογόνους οργανισμούς.
Εφόσον μια λοίμωξη προσβάλλει τον οργανισμό δραστηριοποιούνται τα λευκά αιμοσφαίρια, που αποτελούν ένα από τους σημαντικότερους αμυντικούς μηχανισμούς. Ο αριθμός τους όμως είναι απελπιστικά μικρός, λόγω της χημειοθεραπείας, της ακτινοθεραπείας, της λευχαιμίας ή της μεταμόσχευσης μυελού. Η χαμηλές τιμές λευκών αιμοσφαιρίων αποτελούν συνηθισμένο φαινόμενο στους καρκινοπαθείς, όσο μικρότερες είναι, τόσο αυξάνει ο κίνδυνος να αναπτυχθούν λοιμώξεις.
Όλοι μας έχουμε «συγκάτοικους» εγκατεστημένα βακτηρίδια, τα οποία συνήθως είναι αβλαβή, ενδέχεται όμως να προκαλέσουν σοβαρές λοιμώξεις αν ελαττωθεί η άμυνα του οργανισμού. Παρ� όλες τις προφυλάξεις και τις προσπάθειες να αποφευχθούν οι λοιμώξεις, δυστυχώς εμφανίζονται.
ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΟΙ ΤΥΠΟΙ ΛΟΙΜΩΞΕΩΝ:
Οι λοιμώξεις καθαρίζονται από τον τύπο του οργανισμού που τις προκαλεί και από την περιοχή του σώματος που προσβάλλουν. Οι συνηθέστεροι τύποι μικροοργανισμών προκαλούν τρεις μεγάλες κατηγορίες λοιμώξεων.
Βακτηριακές λοιμώξεις
Ιογενείς λοιμώξεις
Μυκητιασικές λοιμώξεις
ΣΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ:
Οι λοιμώξεις έχουν αρκετά κοινά σημεία και συμπτώματα. Μερικά μπορεί να μην οφείλονται σε λοίμωξη αλλά σε κάποια άλλη αιτία, όταν όμως εμφανιστεί κάποιο, ο ασθενής οφείλει να καταφύγει αμέσως στο γιατρό του.
Πυρετός
Ρίγη
Έντονοι νυχτερινοί ιδρώτες
Ναυτία και εμετοί, ιδιαίτερα όταν συνοδεύονται από πυρετό
Διάρροια, ιδιαίτερα με πυρετό ή αίμα στα κόπρανα
Κάψιμο ή πόνος κατά την ούρηση
Βήχας, αναπνευστική δυσχέρεια ή πόνος στο στήθος
Κεφαλαλγία ή αυχενική δυσκαμψία με πυρετό
ΘΕΡΑΠΕΙΑ:
Υπάρχει τεράστιο φάσμα αντιβιοτικών, αντιμυκητιασικών, αντιικών και ανοσολογικών θεραπευτικών μεθόδων για την αντιμετώπιση των λοιμώξεων. Η επιλογή της μεθόδου εξαρτάται από τον υπεύθυνο μικροοργανισμό και από την περιοχή της λοίμωξης. Ένας ασθενής με πολλαπλούν μυέλωμα ή με παρεμφερή νοσήματα μπορεί να επωφεληθεί από την ενίσχυση του ανοσολογικού του συστήματος που επιτυγχάνεται με ενδοφλέβια χορήγηση ανοσοσφαιρίνης. Κάποιος άλλος με ερπητική λοίμωξη πρέπει να αντιμετωπιστεί με αντιικά φάρμακα, ενώ κάποιος άλλος με σοβαρή μυκητιασική λοίμωξη πρέπει να πάρει αντιμυτιασικά φάρμακα.
ΠΩΣ ΝΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΕΤΕ ΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Αν πριν ασθενήσετε συμμετείχατε σε κάποιο πρόγραμμα ασκήσεων, θα συμφωνείτε φυσικά με την ιδέα να ακολουθήσετε κάποιο πρόγραμμα δραστηριοτήτων και κατά τη διάρκεια της ανάρρωσης. Αν όμως ουδέποτε συμμετείχατε σε οργανωμένο πρόγραμμα ασκήσεων, πιθανώς θα χρειαστείτε κάποια ενθάρρυνση ή κίνητρο. Αν δεν σας δοθεί τέτοια ευκαιρία, αναζητήστε τη, διότι ένας από τους σημαντικότερους στόχους σας πρέπει να είναι η εξασφάλιση και η διατήρηση καλής φυσικής κατάστασης.
ΓΙΑΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΣΚΕΙΣΤΕ:
Η καλή φυσική κατάσταση, που είναι για όλους δείγμα υγείας, είναι ιδιαίτερα σημαντική για κάθε καρκινοπαθή. Αν και είναι ιδιαίτερα σκληρό για τον ασθενή να βρει τη δύναμη να ασκείται, εντούτοις το κέρδος είναι πολύ μεγάλο και δεν μπορεί να το αγνοήσει κανείς. Συμμετέχοντας σε κάποιο καθημερινό πρόγραμμα άσκησης θα έχετε τα εξής οφέλη:
Θα βελτιώσετε την πρόγνωσή σας
Θα αποφύγετε τη μυϊκή αδυναμία και ατροφία
Θα επιταχύνετε την ανάρρωσή σας
ΧΑΛΑΡΩΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΡΡΩΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ
Όλοι έχουν συνειδητοποιήσει πως η υγεία υπάρχει όταν βρίσκονται σε ισορροπία πολλοί παράγοντες, φυσικοί και περιβαλλοντικοί, ψυχολογικοί και διανοητικοί, ο τρόπος ζωής και οι πνευματικές πεποιθήσεις.
Το στρες παίζει ζωτικό ρόλο στην ισορροπία αυτή, είναι γνωστό ότι συμβάλει σε ποικίλες διαταραχές. Είναι γεγονός ότι στο 50%εώς 80% των ασθενειών συμμετέχει σε κάποιο βαθμό το στρες. Το στρες αναγνωρίζεται ως παράγων κινδύνου για διάφορους εθισμούς, παχυσαρκία, υπέρταση, πεπτικό έλκος, κολίτιδα, άσθμα, αϋπνία, ημικρανία, πονοκεφάλους, ισχιαλγία και πολλές ψυχολογικές διαταραχές.
Δεν είναι πάντως γνωστό αν και κατά πόσον το στρες αποτελεί παράγοντα κινδύνου να αναπτυχθεί καρκίνος. Μερικοί πιστεύουν ότι παίζει ρόλο, άλλοι όχι. Ασφαλώς όμως επιδρά στην ανάρρωση από την ασθένεια.
ΘΕΤΙΚΟ ΚΑΙ ΑΡΝΗΤΙΚΟ ΣΤΡΕΣ:
Το στρες είναι πάντοτε αρνητικό. Το θετικό στρες μας επιτρέπει να ενεργούμε, να σκεπτόμαστε, να κινούμαστε και να ανταποκρινόμαστε σε περιστάσεις, αποβλέποντας σε κάποιο σκοπό. Χωρίς αυτό δεν θα μπορούσαμε να λειτουργήσουμε. Το στρες για το οποίο μιλάμε εδώ, και το οποίο σχετίζεται με την ανάγκη σας για χαλάρωση, αποκαλείται αρνητικό.
Οι καρκινοπαθείς υποφέρουν πολύ από το αρνητικό στρες. Οι αιτίες είναι πολλές:
Φόβος του θανάτου
Απώλεια της εργασιακής ικανότητας
Πόνοι
Αλλαγές της εξωτερικής εμφάνισης
Αλλαγές στις σχέσεις
Διανοητική σύγχυση
Αποφάσεις «ζωής ή θανάτου» που πρέπει να ληφθούν
Ελάττωση ενέργειας
Ελάττωση κινητικότητας
Έντονα οργανικά συμπτώματα
Συναίσθημα μοναξιάς
'Αγχος για τις διάφορες ιατρικές ή χειρουργικές διαδικασίες
'Αγχος και ναυτία πριν και μετά τη χημειοθεραπεία
Το αρνητικό στρες εντείνει τους φόβους σας. Σας κάνει να αισθάνεστε αβοήθητος και ανίκανος να λειτουργήσετε, έχετε την αίσθηση ότι δεν μπορείτε να το αντιμετωπίσετε. Έτσι δυσκολεύεστε εξαιρετικά να συνεργαστείτε και να συμβάλετε στη θεραπεία σας.
Να θέσετε στόχο σας να κάνετε ότι μπορείτε για να θέσετε υπό έλεγχο το αρνητικό στρες.
ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΑΘΙΑΣ ΧΑΛΑΡΩΣΗΣ:
Οι τεχνικές χαλάρωσης που περιγράφονται εδώ επιτυγχάνουν κάτι περισσότερο από την απλή μείωση του στρες. Σας φέρνουν στη λεγόμενη κατάσταση άλφα. Το άλφα σημαίνει τη μορφή που παίρνουν τα κύματα του εγκεφάλου σε κατάσταση πλήρους χαλάρωσης και περισυλλογής. Στην κατάσταση αυτή το στρες ελαττώνεται τόσο ώστε να εκτείνεται το αίσθημα ευφορίας και να βελτιώνεται η ικανότητα λειτουργίας. Έτσι μπορείτε να συμβάλετε στην αποθεραπεία σας. Πριν κατορθώσετε να χαλαρώσετε αρκετά ώστε να περιέλθετε σε κατάσταση άλφα, πρέπει να ελαττώσετε το αρνητικό στρες. Όταν το εξουδετερώσετε μπορείτε να χρησιμοποιήσετε μερικές μεθόδους χαλάρωσης, οι οποίες είναι γνωστό ότι δημιουργούν καταστάσεις άλφα: τοπικά πίεση, περισυλλογή και οπτική φαντασίωση.
Δημιουργία καλής διάθεσης
Τοπική πίεση
Αυτοσυγκέντρωση
Οπτική φαντασίωση
ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ
Σήμερα οι καρκινοπαθείς έχουν δύο επιλογές: είτε να γίνουν δραστήριοι, είτε παθητικοί ασθενείς.
Τρεις � τέσσερεις δεκαετίες τώρα, οι περισσότεροι καρκινοπαθείς δεν ήξεραν ότι είχαν τη δυνατότητα εκλογής. Ήταν παθητικοί ασθενείς και ο ρόλος τους ήταν ξεκάθαρος. Έπρεπε να ακολουθούν τις οδηγίες του γιατρού, αποδεχόμενοι τις επιταγές του, και αν είχαν τέτοια διάθεση, να προσεύχονται για τη θεία παρέμβαση. Αυτός ήταν ο μόνος ρόλος που νόμιζαν ότι μπορούσαν να παίξουν.
Σήμερα όμως υπάρχει ένα νέο πεδίο επιστημονικής προσέγγισης, μια άλλη μέθοδος μάχης για την αποκατάσταση, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη, και ονομάζεται ψυχονευροανοσολογία. Ορίζεται ως η μελέτη της επίδρασης που έχει η διανοητική ψυχολογική δραστηριότητα στην ευεξία του οργανισμού. Η προσέγγιση αυτή μας έχει διδάξει ότι οι ασθενείς μπορούν να παίξουν πολύ σπουδαιότερο ρόλο στην αποκατάσταση τους, επηρεάζοντας πραγματικά την έκβαση της ασθένειας τους και βελτιώνοντας την ποιότητα της ζωή τους.
ΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΣΑΣ ΒΟΗΘΟΥΝ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΣΑΣ:
Πριν εξετάσετε τις παρακάτω προτάσεις, πρέπει να καταλάβετε ότι δεν εφαρμόζονται όλες σε όλους τους καρκινοπαθείς ούτε και είναι εύκολες. Αναφέρονται εδώ γιατί θα θέλαμε να μάθετε ποιες μέθοδοι υπάρχουν ώστε να διαλέξετε όποιες σας ταιριάζουν καλύτερα.
Να θυμάστε επίσης αν και ο κύριος σκοπός κάθε πρότασης είναι να προσπαθήσετε να ξαναβρείτε την υγεία σας, ενισχύοντας το ανοσοποιητικό σας σύστημα, η εμπειρία μας δείχνει ότι το σπουδαιότερο όφελος για όσους ακολουθούν αυτές τις προτάσεις είναι η βελτίωση της ποιότητας της ζωή τους. Και αυτός είναι επαρκής λόγος για να τις λάβει κανείς σοβαρά υπόψη του.
Κάντε σχέδια για το μέλλον.
Καταπολεμήστε την ανεπιθύμητη μοναξιά.
Βεβαιωθείτε ότι δεν ενεργείτε ως παραγκωνισμένος.
Επανακτήστε και διατηρήστε όσο γίνεται τον έλεγχο στη ζωή σας.
Χρησιμοποιήστε κάποια μέθοδο για να επιτύχετε χαλάρωση.
Να προσέχετε τις λέξεις που χρησιμοποιείτε για την ασθένεια σας.
Να επιδιώκετε την ευχαρίστηση και να αποφύγετε το στρες.
Συνεργαστείτε με το γιατρό.
Να συναναστρέφεστε άλλους καρκινοπαθείς.
Κάντε ότι μπορείτε για να διατηρήσετε την ελπίδα σας.
Δεν χρειάζεται να παραιτηθείτε από τις ιδιαίτερες σχέσεις και τη στοργή.
ΚΑΤ' ΟΙΚΟΝ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ
Πολλοί αισθάνονται πολύ πιο άνετα στο ζεστό, γνωστό περιβάλλον του σπιτιού τους παρά στο νοσοκομείο ή το αναρρωτήριο. Οι ιατρικές εγκαταστάσεις φαίνονται αλλόκοτες: Κυριαρχεί η αντισηψία, λειτουργούν σύμφωνα με κανονισμούς και μερικές φορές παρουσιάζονται αποκρούσεις. Μολαταύτα πολλοί καρκινοπαθείς παρατείνουν την παραμονή τους στο νοσοκομείο διότι είτε οι ίδιοι είτε η οικογένεια τους φοβούνται ότι δεν θα έχουν τη σωστή περίθαλψη στο σπίτι ή δεν θα μπορέσουν να ανταποκριθούν στα προβλήματα που θα προκύψουν.
Οι φόβοι είναι κατανοητοί αλλά μπορεί να υπερνικηθούν. Οι διάφορες κρίσεις, είτε έχουν σχέση είτε όχι με κλινικά προβλήματα, μπορεί να προβλεφθούν και συχνά να αποφευχθούν αν οι ασθενείς και οι συγγενείς τους διδαχθούν σωστά την κατ� οίκον περίθαλψη πριν την έξοδο από το νοσοκομείο.
Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ:
Το κλειδί για την επιτυχία της κατ� οίκον περίθαλψης είναι η σωστή προετοιμασία. Τα προβλήματα πρέπει να αντιμετωπιστούν εκ των προτέρων. Ίσως χρειαστεί ν� αλλάξετε την οργάνωση του σπιτιού σας, να αγοράσετε ή να νοικιάσετε ειδικό εξοπλισμό και να προπαρασκευαστείτε για όσα απαιτούνται για μια σωστή περίθαλψη. Όλα αυτά είναι πιθανό να φανούν πολλά, ίσως και υπερβολικά. Εντούτοις είναι δυνατό να δημιουργηθεί ένα άνετο και πρόσφορο περιβάλλον κατ� οίκον περίθαλψης. Κι αυτό μπορεί να αποτελέσει ένα θετικό βήμα προς την αποκατάσταση.
Η προετοιμασία της εξόδου από το νοσοκομείο
Εκπαίδευση
Η εκτίμηση των πόρων σας
Εξοπλισμός
'λλες πηγές
Η ΠΕΡΙΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ:
Όπως οι περισσότεροι καρκινοπαθείς, θ� αντιμετωπίσετε ίσως κάποια προβλήματα σχετικά με την περιποίηση του σώματος σας. Μπορείτε πάντως να τα προβλέψετε και να αντιμετωπίσετε πριν εξέλθετε από το νοσοκομείο. Τόσο εσείς όσο και τα μέλη της οικογένειας σας πρέπει να εκπαιδευτείτε στις σχετικές ειδικές τεχνικές.
Φροντίδα για τις κενώσεις και την ούρηση
Δυσκοιλιότητα
Διάρροια
Ακράτεια
Φροντίδα του δέρματος
Φροντίδα του στόματος
ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ:
Οι ασθενείς που πρόκειται να επιστρέψουν στο σπίτι τους, συχνά ανησυχούν για το πώς θ� αντιμετωπίσουν τους πόνους. Αν οι αδελφές και οι γιατροί τους χορηγούσαν αναλγητικά, συχνά διερωτώνται: «Ποιος θα μου τα δίνει τώρα στο σπίτι;», «Τι θα γίνει αν τελειώσουν τα φάρμακά;», «Τι θα γίνει αν χρειαστώ ένεση;», «Τι θα γίνει αν μείνω μόνος και ενταθούν οι πόνοι;»
Πρέπει πάντοτε να θυμάστε ότι είναι δυνατή η ανακούφιση από τους περισσότερους πόνους. Υπάρχουν πολλά φάρμακα και συνεπώς κάποιο θα σας βοηθήσει.
Να θυμάστε επίσης ότι ο πόνος είναι μια περίπλοκη εμπειρία όχι μόνο σωματική. Ψυχολογικοί και συναισθηματικοί παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανταπόκριση του ατόμου στον πόνο. Ο χρόνιος πόνος, από τον οποίο ανακουφίζεται κανείς μόνο παροδικά, μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά κουραστικός. Με τη σειρά της, η κόπωση θα επιτείνει τον πόνο. Ο οξύς ή ξαφνικός πόνος μπορεί να προκαλέσει άγχος και φόβο.
Το κλειδί για να καταπολεμήσετε τον πόνο είναι να θεωρείτε τον εαυτό σας ειδικό και να πιστεύετε ότι μπορείτε να κάνετε κάτι γι� αυτό. Αν κρατάτε υπό έλεγχο τους πόνους σας, χαλαρώνετε. Η χαλάρωση μεταφράζετε σε λιγότερο άγχος και το λιγότερο άγχος σημαίνει λιγότερους πόνους.
Η παρακολούθηση των πόνων σας
Ενέσεις
Πού πρέπει να κάνετε την ένεση
Παρενέργειες
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ, ΜΑΖΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
Ο καρκίνος είναι πλέον τόσο κοινή ασθένεια ώστε περιγράφεται, αναλύεται και συζητείται ευρέως σε όλα τα Μ. Μ. Ε.. Πολλές φορές η κάλυψη αυτή γίνεται με τρόπο που αποσκοπεί στον εντυπωσιασμό. Διάφορες εκθέσεις προβάλουν έντονα ποικίλες «αιτίες» καρκίνου που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα ή διάφορες θεραπείες και «γιατρικά» αμφίβολης αποτελεσματικότητας. Πολλά δημοσιεύματα υπερβάλουν σημαντικά όσον αφορά τα διάφορα ευρήματα της έρευνας. Μερικά μέσα ενημέρωσης προέτρεξαν προβάλλοντας υπερβολικά ορισμένα εντελώς προκαταρτικά ευρήματα, για παράδειγμα σχετικά με την πιθανότητα συσχετισμού της κατανάλωσης καφέ και του καρκίνου του παγκρέατος. Τα ίδια μέσα παρουσίασαν ως δευτερεύον γεγονός, και μόνο στις εσωτερικές σελίδες, τη νίκη κατά της μάστιγας της ευλογιάς, που ταλάνιζε αιώνες τώρα τους ανθρώπους.
Αυτού του είδος η κάλυψη ενθάρρυνε μία στάση αδιαφορίας του είδους: «Δεν βαριέσαι τι σημασία έχει; Το καθετί μπορεί να προκαλέσει καρκίνο και ιδίως τα ευχάριστα πράγματα στη ζωή. Γιατί να στεναχωριέται λοιπόν κανείς προσπαθώντας να το αποφύγει; Ότι είναι να γίνει θα γίνει.»
Μερικοί τηρούν διαφορετική στάση λέγοντας: «Ώσπου ν� αρρωστήσω εγώ θα έχουν βρει τη θεραπεία». Είναι αλήθεια ότι οι νέες προσπάθειες στον τομέα της έρευνας μπορεί να κρατούν το κλειδί στο θέμα της μείωσης του αριθμού των θανάτων από τον καρκίνο ή ακόμα και της ίασης του. Η έρευνα της γενετικής είναι πιθανό να αποσαφηνίσει τι διεγείρει ένα καρκινικό κύτταρο, και έτσι να αποκαλυφθεί ο τρόπος να το αποδιεγείρουμε γενετικά. Η έρευνα της βιολογίας θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα αντικαρκινικό εμβόλιο περίπου σαν τα εμβόλια κατά της ερυθράς ή των άλλων ασθενειών. Τα αποτελέσματα όμως των ερευνών ίσως απέχουν πολλά χρόνια ακόμα.
Και οι δύο απόψεις που εκθέσαμε παραπάνω, αγνοούν ότι σχεδόν οι μισές περιπτώσεις καρκίνου είναι θεραπεύσιμες. Και το χειρότερο, αγνοούν τα αποτελέσματα μακροχρόνιων ερευνών και μελετών, τα οποία δείχνουν ότι πολλές ασθένειες, περιλαμβανομένου και του καρκίνου, μπορεί να προληφθούν.
Πρόληψη:
Η πρόληψη είναι ιδιαίτερα επιθυμητή σε ασθένειες όπως ο καρκίνος. Ο καρκίνος μπορεί να μεταβάλει δραματικά τη ζωή σας, να προκαλέσει σοβαρή αναπηρία, να είναι επώδυνος, δαπανηρός στη θεραπεία και στις μισές περιπτώσεις θανατηφόρες.
Ο γενικός αρχίατρος των ΗΠΑ και το υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας πρότειναν ένα πρόγραμμα γνωστό με το όνομα « Στόχοι του έτους 2000». Σκοπός του είναι να μειωθούν οι θάνατοι από καρκίνο κατά 50%ως το τέλος του αιώνα μας, σώζοντας έτσι 230.000 ζωές κάθε χρόνο.
Το πρόγραμμα επικεντρώνεται σε θεραπευτικές αγωγές τις τελευταίας λέξης της επιστήμης, στην έγκαιρη διάγνωση, τον μαζικό πληθυσμιακό έλεγχο και την πρόληψη. Βραχυπρόθεσμα, αναμένεται ότι η μεγαλύτερη αξιοποίηση των πιο προσφάτων θεραπευτικών μεθόδων θα επιφέρει και τη μεγαλύτερη μείωση του αριθμού των θανάτων. Όμως, ο μαζικός έλεγχος και η πρόληψη θα σώσουν ζωές.
Κατά την πρόληψη έχουμε δύο στόχους:
Να διασφαλίσουμε ότι δεν θα αναπτυχθεί ποτέ καρκίνος.
Να τον ανακαλύψουμε όταν βρίσκεται ακόμα στο πιο ιάσιμο στάδιο, δηλ. πριν εμφανιστούν τα συμπτώματα. Και οι προσπάθειες εξαρτώνται από την κατανόηση των αιώνων του καρκίνου και των σχετικών παραγόντων κινδύνου.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ:
Ο καρκίνος αρχίζει να δημιουργείται λόγω ορισμένων προσβολών, όπως είναι το κάπνισμα, οι ακτίνες Χ, ορισμένες ορμόνες και φάρμακα, οι ηλιακές ακτίνες, χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία και μερικοί ιοί που μεταδίδονται με τη σεξουαλική επαφή. Κάποιοι άλλοι παράγοντες, όπως το οινόπνευμά και το στρες, απλώς ευνοούν τον καρκίνο. Χρειάζονται δύο προσβολές για να προκληθεί ζημιά στο κύτταρο και να επηρεαστεί στο DNA. Όσο συσσωρεύονται προσβολές, φτάνουμε κάποτε σ� ένα σημείο κάμψης, οπότε το κανονικό κύτταρο μεταλλάσσεται σε κύτταρο που αναπτύσσεται ανεξέλεγκτα. Για ορισμένους παράγοντες κινδύνου δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε. Για τους περισσότερους όμως έχουμε διάφορες επιλογές.
Γεωγραφική περιοχή
Διαιτολόγιο
Έκθεση σε καρκινογόνες ουσίες του περιβάλλοντος
Έκθεση στις ηλιακές ακτίνες
Σεξουαλικές συνήθειες
Οινόπνευμα
Κάπνισμα
ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ:
Οι μελέτες επιβεβαιώνουν αυτό που τόσο οι γιατροί όσο και πολλοί άλλοι γνωρίζουν εδώ και πολλά χρόνια ότι δηλ. ο τρόπος ζωής επηρεάζει την ανάπτυξη καρκίνου. Με το 30% - 35% των καρκίνων να συνδέεται με τη δίαιτα, το 30% - 32% να προκαλείται από το κάπνισμα και το 4% να σχετίζεται με το οινόπνευμα, σχεδόν το 70% των καρκίνων αποτελεί άμεσο αποτέλεσμα των επιλογών που κάνουμε σχετικά με τον τρόπο ζωής μας.
Έτσι τα 2/3 των περιπτώσεων καρκίνου είναι δυνατό να προληφθούν, αν διαφοροποιήσουμε τις επιλογές μας. Ο υποδιπλασιασμός των καπνιστών θα έσωνε τουλάχιστον 75.000 ζωές το χρόνο, και η βελτίωση της δίαιτας τουλάχιστον 20.000. Όμως, παρότι γνωρίζουν τους παράγοντες κινδύνου για καρκίνο, λίγοι φαίνονται πρόθυμοι ν� αλλάξουν τις συνήθειες τους.
Τι μπορείτε να κάνετε για να ελαττώσετε τους κινδύνους να πάθετε καρκίνο
Διαιτολόγιο
Τρόπος ζωής
περιβάλλον
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Malin Dollinger, M.D., Ernest Rosen baum, M.D., και Greg Cable
Εκδόσεις: ΚΑΤΟΠΤΡΟ � Αλ. Μάμαλης και Σία Ο.Ε.
Πρώτη Έκδοση: Δεκέμβριος 1992
ISBN: 960 � 7023 � 45 � 5
Τ.Ε.Ι. ΛΑΡΙΣΑΣ
ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΠΑΡΠΟΥΝΑ ΑΝΤΡΟΥΛΛΑ
ΕΞΑΜΗΝΟ:Ζ�3
ΣΧΟΛΗ:Σ.Ε.Υ.Π.
ΤΜΗΜΑ: ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ
ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: ΚΥΠΑΡΙΣΣΗ ΓΕΩΡΓΙΑ
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ:2007-2008
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΜΕΡΟΣ Ι: ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ
1) Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
2) ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ Η ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
3) Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΕΡΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ
4) ΑΜΦΙΣΒΗΤΟΥΜΕΝΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΟΔΕΙΚΤΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
5) ΜΕΤΑΓΓΙΣΕΙΣ ΑΙΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
ΜΕΡΟΣ ΙΙ: ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ
1) ΖΩΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ
2) ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΛΗΣ ΘΡΕΨΗΣ
3) Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ
4) ΠΡΟΦΥΛΑΞΗ ΑΠΟ ΤΙΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ
5) ΠΩΣ ΝΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΕΤΕ ΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
6) ΧΑΛΑΡΩΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΡΡΩΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ
7) ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ
8) ΚΑΤ�ΟΙΚΟΝ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ
ΜΕΡΟΣ ΙΙΙ: ΠΡΟΟΔΟΙ ΣΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ, ΤΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ
1) ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ, ΜΑΖΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
Καρκίνος είναι ο γενικός όρος που περιγράφει την ανώμαλη ανάπτυξη των κυττάρων.
Ο οργανισμός μας αποτελείται ποικιλία κυττάρων που το καθένα περιέχει 23 ζεύγη χρωματοσωμάτων. Ανάμεσα σε κάθε ζεύγος τυλίγεται η διπλή έλικα του DNA που αποτελεί το γενετικό κώδικα της ζωής. Το DNA ρυθμίζει και μεταβιβάζει τα γενετικά χαρακτηριστικά των χρωματοσωμάτων τα οποία κληρονομούμε από τους γονείς μας και τα μεταβιβάζουμε στα παιδιά μας.
Τα χρωματοσώματα μας περιέχουν εκατομμύρια μηνύματα που υπαγορεύουν στον οργανισμό πώς θα αναπτυχθεί, πώς θα λειτουργήσει και πώς θα συμπεριφερθεί. Ένα γονίδιο λέει στο στομάχι πώς θα παράγει το γαστρικό υγρό, ενώ κάποιο άλλο λέει στους αδένες να το εγκρίνουν μόλις η τροφή φτάνει στο στομάχι. 'Αλλα γονίδια καθορίζουν το χρώμα των ματιών μας, άλλα λένε στους τραυματισμένους ιστούς πώς να επουλωθούν, ενώ άλλα δίνουν εντολή στο μαστό της γυναίκας να παράγει γάλα μετά τη γέννηση του νεογνού. Τον περισσότερο χρόνο τα γονίδια λειτουργούν κανονικά στέλνοντας τα σωστά μηνύματα. Έτσι παραμένουμε σε καλή φυσική κατάσταση και τα πάντα λειτουργούν όπως πρέπει.
Υπάρχει όμως απίστευτα μεγάλος αριθμός γονιδίων και τεράστιος αριθμός μηνυμάτων. Ενόσω τα χρωματοσώματα αυτοαναπαράγονται κάθε στιγμή που διαιρείται το κύτταρο, υπάρχουν πολλές ευκαιρίες να πάει κάτι στραβά. Ανά πάσα στιγμή, στην πορεία της κυτταρικής διαίρεσης, κάτι μπορεί να ακολουθήσει το λανθασμένο δρόμο, όπως μια μετάλλαξη που αλλάζει ένα ή περισσότερα γονίδια.
Τα μεταλλαχθέντα γονίδια αρχίζουν να στέλνουν λανθασμένα μηνύματα ή ένα τουλάχιστον μήνυμα διαφορετικό από αυτό που θα έπρεπε να δοθεί. Τότε, ένα κύτταρο αρχίζει να αναπτύσσεται με μεγαλύτερη ταχύτητα. Πολλαπλασιάζετε συνεχώς ώσπου να σχηματίσει έναν όγκο, τον λεγόμενο κακοήθη όγκο ή καρκίνο.
Κακοήθεις και καλοήθεις όγκοι: Οι όγκοι δεν είναι πάντοτε κακοήθεις. Οι καλοήθεις εμφανίζονται οπουδήποτε στο σώμα. Πολλοί έχουμε καλοήθεις όγκους (φακίδες, κρεατοελιές, ή λιπώματα στο δέρμα) οι οποίοι προκαλούν απλώς αισθητικό πρόβλημα μερικές φορές. Οι όγκοι αυτοί αφαιρούνται, παραμένουν ως έχουν ή θεραπεύονται. Διατηρούνται στην ίδια θέση και δεν προσβάλλουν τους γύρω ιστούς ούτε τους καταστρέφουν.
Οι κακοήθεις όγκοι έχουν δύο κύρια χαρακτηριστικά:
Δεν έχουν «τοίχωμα» ή καθορισμένα όρια. Ριζώνουν και προσβάλλουν τους γύρω ιστούς και
Έχουν την ικανότητα να διασπείρονται σε άλλα σημεία του σώματος. Μικρά τμήματα των κακοήθων κυττάρων αποσπώνται από τον κυρίως όγκο και εν συνέχεια ταξιδεύουν, σαν σπόροι, σε άλλους ιστούς, όπου εγκαθίστανται και αρχίζουν να αναπτύσσονται. Ευτυχώς, από τα εκατοντάδες καρκινικά κύτταρα που αποσπώνται από τον πρωτοπαθή όγκο ελάχιστα βρίσκουν κατάλληλο έδαφος για να αναπτυχθούν. Τα περισσότερα πεθαίνουν, όπως οι σπόροι που δεν τους φύτεψε κανείς.
Η διασπορά του καρκίνου ονομάζεται μετάσταση. Το ενδιαφέρον των γιατρών στρέφεται πάντοτε στο ερώτημα αν ο καρκίνος έχει ήδη δώσει μεταστάσεις στη διάρκεια της αθόρυβης περιόδου. Αν πράγματι έχει δώσει, τότε τα μεταναστευτικά κύτταρα ξεκινούν τη δική τους αθόρυβη περίοδο, ενώ το μέγεθος τους είναι τόσο μικρό ώστε να χρειάζονται μήνες ή μερικές φορές και χρόνια για να εντοπιστούν.
Σχεδόν όλοι οι καρκίνοι έχουν κοινά αυτά τα δύο χαρακτηριστικά, αν και η συμπεριφορά τους, στα διάφορα όργανα όπου αναπτύσσονται, τείνει να είναι διαφορετική.
Διασπείρονται σε διάφορα σημεία του σώματος και αναπτύσσονται με ειδικό τρόπο , ο οποίος είναι χαρακτηριστικός του καρκίνου. Επομένως , για τον κάθε τύπο καρκίνου υπάρχει συγκεκριμένη μέθοδος διάγνωσης , σταδιοποίησης και θεραπείας. Ορισμένη κανόνες διέπουν τη διάγνωση και τη θεραπευτική αγωγή για τον καρκίνο του μαστού λόγου χάρη , ενώ για τους καρκίνους του πνεύμονα ή του παχέος εντέρου οι κανόνες , αν και εξίσου πολύπλοκη , διαφέρουν κάπως.
ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ:
Μολονότι ο καρκίνος θεωρείται ως μία ασθένεια, στην πραγματικότητα περιλαμβάνει τουλάχιστον διακόσα διαφορετικά νοσήματα. Για τους περισσότερους καρκίνους δεν υπάρχει σαφώς καθορισμένη αιτία. Είναι αλήθεια ότι ο καρκίνος παραμένει κάτι το μυστηριώδες. Νέες ενδείξεις και εμπεριστατωμένες έρευνες, όμως, έχουν αυξήσει σημαντικά τις γνώσεις μας.
Προδιαθεσικοί παράγοντες:
Ο καπνός και οι καρκινογόνες ουσίες από το κάπνισμα. Ο καρκίνος του πνεύμονα ήταν σπάνιο νόσημα πριν διαδοθεί ευρύτατα το τσιγάρο.
Οι ακτίνες Χ. Είναι πια γνωστό πως υπάρχει αυξημένη συχνότητα λευχαιμίας ανάμεσα σε όσους επιβίωσαν μετά την έκρηξη της ατομικής βόμβας. Η ίδια αύξηση παρατηρήθηκε στους ακτινολόγους που ειδικεύονται στη χρήση ραδιενεργών ακτινών.
Μερικές ορμόνες και φάρμακα όπως το DES, κάποια οιστρογόνα και ορισμένα ανοσοκατασταλτικά φάρμακα.
Υπερβολική έκθεση στις ηλιακές ακτίνες.
Βιομηχανικά παράγωγα ή τοξικές ουσίες του περιβάλλοντος, όπως ο αμίαντος, προϊόντα της πίσσας και του άνθρακα, το βενζόλη, το κάδμιο, το ουράνιο και το νικέλιο.
Η υπερβολική ή η ελλιπής διατροφή, ιδιαίτερα οι τροφές που είναι πλούσιες σε λίπος και φτωχές σε φυσικές ίνες.
Η παχυσαρκία.
Σεξουαλικές παράμετροι όπως η ηλικία της γυναίκας όταν έκανε έρωτα για πρώτη φορά και η ηλικία κατά την οποία έμεινε έγκυος για πρώτη φορά. Μερικοί σεξουαλικά μεταδιδόμενοι ιοί είναι δυνατό να προκαλέσουν καρκίνο. Ο κίνδυνος μετάδοσης των ιών αυτών αυξάνει με τον αριθμό των σεξουαλικών συντρόφων και με τη μη προστασία κατά την επαφή. Αυτό είναι απολύτως εξακριβωμένο για τους καρκίνους που σχετίζονται με το AIDS, όπως το σάρκωμα Kaposi.
Παράγοντες που ευνοούν τον καρκίνο:
Το οινόπνευμα αποτελεί παράγοντα στο 4% των καρκίνων, ιδίως της κεφαλής, του τραχήλου και του ήπατος.
Το άγχος που εξασθενίζει το ανοσολογικό σύστημα. Πολύ συχνά δυστυχώς, το άγχος περιορίζεται με το κάπνισμα, το οινόπνευμα, την πλούσια διατροφή και τα ναρκωτικά.
Διάφοροι άλλοι παράγοντες:
Η κληρονομικότητα.
Η εξασθένιση του ανοσολογικού συστήματος.
Όταν δύο ή περισσότεροι παράγοντες συνδυαστούν, όπως π.χ. το κάπνισμα και η έκθεση αμίαντο ή το κάπνισμα τσιγάρου και το οινόπνευμα, τότε η πιθανότητα να αναπτυχθεί καρκίνος δεν είναι ανάλογη με το άθροισμα των επιμέρους κινδύνων. Αντίθετα, οι πιθανότητες πολλαπλασιάζονται.
Ο καρκίνος είναι μια αθροιστική διαδικασία πολλών διαφορετικών κρούσεων που συμβαίνουν και αλληλεπιδρούν σε διάστημα πολλών ετών.
Εν κατακλείδι, ο κίνδυνος για να αναπτυχθεί καρκίνος εξαρτάται από το:
Ποιος είσαι (γενετική σύνθεση)
Που ζεις (περιβαλλοντική και επαγγελματική έκθεση σε καρκινογόνες ουσίες), και
Πώς ζεις (προσωπικός τρόπος ζωής).
Σήμερα που μπορούμε να εντοπίσουμε τόσους πολλούς παράγοντες στην καθημερινή μας ζωή που ευνοούν την ανάπτυξη του καρκίνου, ο υπολογισμός του κινδύνου να αναπτυχθεί καρκίνος αποκτά συνεχώς μεγαλύτερη σημασία για τη διατήρηση της καλής υγείας. Σε πολλά αντικαρκινικά κέντρα γίνονται πλέον διάφορες εξετάσεις σε φαινομενικά υγιή άτομα με σκοπό να υπολογιστεί ο σχετικός καρκίνος.
ΠΩΣ ΔΙΑΣΠΕΙΡΕΤΑΙ Ο ΚΑΡΚΙΝΟΣ:
Σπάνια αναπτύσσονται όγκοι περιοχές συγχρόνως. Συνήθως αναπτύσσονται σε ένα μέρος. Όταν ο καρκίνος διασπείρεται σημαίνει ότι μικρά τεμάχια καρκινικών κυττάρων, τα οποία αποτελούν τμήμα του αρχικού ή πρωτοπαθούς όγκου, μεταναστεύουν σε άλλα μέρη του σώματος. Ο καρκίνος διασπείρεται με τρεις τρόπους:
Απευθείας επέκταση
Μέσω του αίματος (αιματογενής διασπορά)
Μέσω του λεμφικού συστήματος
ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΟΓΚΩΝ:
Η κατάλληλη θεραπευτική αγωγή του καρκίνου εξαρτάται από τον ακριβή προσδιορισμό κάθε όγκου. Λαμβάνονται υπόψη όλα τα είδη των χαρακτηριστικών, τα οποία κατά βάση ταξινομούνται σε τρεις μεγάλες κατηγορίες. Οι τρεις θεμελιώδες ερωτήσεις που πρέπει να αναπτυχθούν είναι: Πού έχει αναπτυχθεί ο όγκος, πόσο γρήγορα αναπτύχθηκε και τι μέγεθος έχει;
Η πρώτη ερώτηση έχει ιδιαίτερη σημασία διότι οι καρκίνοι που αναπτύσσονται στους ιστούς έχουν την τάση να συμπεριφέροντε διαφορετικά. Υπάρχουν τρεις τύποι κακοήθων όγκων που αναπτύσσονται σε τρία είδη ιστών:
Καρκινώματα
Σαρκώματα
Λεμφώματα και λευχαιμίες
ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΟΥ ΡΥΘΜΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ:
Ο δεύτερος τρόπος ταξινόμησης των όγκων είναι ανάλογα με το ρυθμό ανάπτυξης τους. Καλό θα ήταν να υπήρχε ένας απλός τρόπος να τη μετρήσουμε, λόγου χάρη να μπορούσαμε να σκοπεύσουμε μ� ένα ραντάρ τον όγκο και να διαβάσουμε την ταχύτητα ανάπτυξής του. Συνήθως, εξετάζονται μικροσκοπικά τα τεμάχια του όγκου που εξαιρούνται με χειρουργική επέμβαση. Η εν λόγω εξέταση αποκαλείται βιοψία. Η εμφάνιση του όγκου και η συμπεριφορά του μας δίνει πολλές και χρήσιμες πληροφορίες.
Καλώς διαφοροποιημένοι όγκοι
Αδιαφοροποίητοι όγκοι
Όγκοι υψηλής και χαμηλής κακοήθειας
ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΤΑΔΙΟΥ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ:
Η τρίτη ταξινόμηση που χρησιμοποιείται για τη θεραπευτική αγωγή του καρκίνου ονομάζεται σύστημα σταδιοποίησης. Η σταδιοποίηση εξυπηρετεί πολλούς σκοπούς.
Είναι ένας πρακτικός τρόπος για να καθοριστεί η έκταση του όγκου � το μέγεθος, ο βαθμός ανάπτυξης και η διασπορά του. Προφανώς όταν ένας όγκος βρεθεί μόνο σε ένα σημείο, σημαίνει ότι βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο. Αν διαπιστωθεί ότι έχει εξαπλωθεί σε απομακρυσμένα σημεία του σώματος ή αν βρίσκεται σε πολλές περιοχές σημαίνει ότι βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο.
Είναι ένας τρόπος προσδιορισμού της πρόγνωσης, επειδή οι πιθανότητες ίασης μειώνονται όσο οδεύουν σε κατηγορίες πιο προχωρημένων ή εκτεταμένων σταδίων.
Προσφέρει μια κοινή και γενικά αποδεκτή περιγραφή κριτηρίων με τη βοήθεια των οποίων οι περισσότεροι γιατροί σε όλο τον κόσμο έχουν τη δυνατότητα να συγκρίνουν τα αποτελέσματα της θεραπείας ενός συγκεκριμένου σταδίου. Επίσης μπορούν να διαπιστώσουν αν μια θεραπεία έχει καλύτερα αποτελέσματα από κάποια άλλη, δηλ. να εξακριβώσουν αν η διαφορά οφείλεται στη θεραπεία και όχι στις διαφορές μεταξύ των ασθενών ή μεταξύ των σταδίων της νόσου.
Είναι ο σημαντικότερος παράγοντας όσον αφορά τη λήψη απόφασης για την καταλληλότερη θεραπευτική αγωγή.
ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ Η ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
Ο καρκίνος μπορεί να θεραπευτεί. Για να θεραπευτεί, όμως, με κάποιο ποσοστό επιτυχίας πρέπει να ανακαλυφθεί σε πρώιμα στάδια και η διάγνωση να γίνει γρήγορα. Αυτό δεν είναι πάντοτε εύκολο, επειδή η αθόρυβη ή ασυμπτωματική περίοδος ανάπτυξης του όγκου μπορεί να διαρκέσει μήνες ή και χρόνια με αποτέλεσμα τα καρκινικά κύτταρα να έχουν διπλασιαστεί αθόρυβα ξανά και ξανά. Τη συγκεκριμένη περίοδο μπορεί να μην υπάρχει καμία απολύτως ένδειξη ότι αναπτύσσεται αυτή η κακοήθης εξεργασία.
Πώς λοιπόν θα ανακαλύψουμε ότι υπάρχει καρκίνος; Κάποιο ενόχλημα ίσως κινήσει τις υποψίες. Ο γιατρός σας θα μπορούσε να αντιληφθεί κάποια ένδειξη στη διάρκεια της φυσικής εξέτασης. Από οπουδήποτε κι αν ξεκινήσει η έρευνα ενός καρκίνου, η ερευνητική διαδικασία που θα οδηγήσει ως την οριστική διάγνωση ακολουθεί τυποποιημένη σειρά. Γέννιουνται υποψίες. Υποβάλλονται ερωτήσεις. Οι γιατροί προσπαθούν να βρουν απαντήσεις από τις εξετάσεις τις εργαστηριακές αναλύσεις, τον ακτινολογικό έλεγχο των οργάνων του σώματος και τις μικροσκοπικές αναλύσεις των ιστών. Όλα αυτά αποτελούν τα μέσα διάγνωσης.
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ:
Όταν μια μάζα αναπτυχθεί σε ορισμένο μέγεθος γίνεται αντιληπτή με πολλούς τρόπους.
Πιέζει τους γειτονικούς ιστούς και μερικές φορές προκαλεί πόνο.
Αναπτύσσεται στα γειτονικά αιμοφόρα αγγεία και μπορεί να προκαλέσει αιμορραγία.
Ο όγκος γίνεται τόσο μεγάλος ώστε να καθίσταται εμφανής και ψηλαφητός.
Ενδεχομένως μεταβάλλεται η φυσιολογική λειτουργία των οργάνων. Για παράδειγμα, η δυσκολία στην κατάποση (δυσφαγία) ίσως αποτελεί ένδειξη καρκινικής διήθησης του οισοφάγου. Το βράχνιασμα ή η μεταβολή της φωνής μπορεί να σημαίνει καρκίνο του λάρυγγα ή των φωνητικών χορδών.
Τα συμπτώματα αυτά � πιεστικά φαινόμενα, αιμορραγίες, ψηλαφητές μάζες, ή ανωμαλίες στη λειτουργία των οργάνων � περιλαμβάνονται σύμφωνα με την Αμερικάνικη Αντικαρκινική εταιρεία, στον κατάλογο των Επτά Πρώιμων Προειδοποιητικών Σημείων:
1. Αλλαγή στη συμπεριφορά του εντέρου ή της κύστης.
2. Δυσίατη φλεγμονή του φάρυγγα.
3. Ασυνήθεις αιμορραγίες ή παθολογικό έκκριμα.
4. Σκλήρυνση ή διόγκωση στο μαστό ή σε άλλο σημείο.
5. Δυσπεπτικά ενοχλήματα ή δυσκολίες κατάποσης.
6. Εμφανής αλλαγή σε σπίλο ή σε κρεατοελιά.
7. Ενοχλητικός βήχας ή βράγχος φωνής.
Η αναγνώριση ενός συμπτώματος αποτελεί το πρώτο σημαντικό βήμα για την ανακάλυψη του καρκίνου. Δυστυχώς πολλά άτομα δεν δίνουν σημασία σε αυτά τα προειδοποιητικά σημάδια. Πολλές φορές καθυστερούν ακόμη και μήνες πριν καταφύγουν στη ιατρική περίθαλψη που θα μπορούσε να τους σώσει τη ζωή.
Οι περισσότερες πιθανότητες πρώιμης διάγνωσης του καρκίνου εξαρτώνται από την επίγνωση του ασθενούς ότι κάτι νέο συμβαίνει στον οργανισμό του, ιδιαίτερα όταν εκδηλώνεται κάποιο από τα παραπάνω συμπτώματα.
Η ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ:
Η άποψη ότι αναπτύσσεται καρκίνος δημιουργείται συχνά κατά τη συνηθισμένη κλινική (φυσική) εξέταση, η οποία αποτελεί το κυριότερο τμήμα του ετήσιου ελέγχου υγείας, Η κλινική εξέταση είναι η πλήρης, συστηματική κατά στάδια έρευνα ολόκληρου του οργανισμού με στόχο να επισημανθούν ενδείξεις νόσου ή κάποιας μη φυσιολογικής λειτουργίας. Κάθε γιατρός ακολουθεί τον δικό του τρόπο και μέθοδο εξέτασης ώστε να είναι βέβαιος ότι δεν θα παραλείψει κάποια σημαντική περιοχή. Μερικοί αρχίζουν από το κεφάλι και προχωρούν προς τα κάτω, ενώ άλλοι εξετάζουν κάθε οργανικό σύστημα ως ξεχωριστή μονάδα.
Οποιαδήποτε μέθοδος κι αν ακολουθείται η καλή κλινική εξέταση που αποσκοπεί στην ανακάλυψη ενός καρκίνου πρέπει να περιλαμβάνει την έρευνα ολόκληρου του σώματος, με ιδιαίτερη έμφαση στις ευπαθέστερες περιοχές.
Εξετάζεται η μύτη και ο λαιμός. Η εξέταση του λάρυγγα με καθρέφτη είναι γρήγορη και ανώδυνη.
Εξετάζονται οι περιοχές των λεμφαδένων, όπως ο τράχηλος πάνω από την κλείδα, η περιοχή κάτω από τους βραχίονες και οι βουβωνικές περιοχές.
Μεγάλη προσοχή δίνεται στους μαστούς των γυναικών και στον προστατικό αδένα των αντρών.
Το επιγάστριο ψηλαφείτε προσεκτικά εξετάζεται για διόγκωση κάποιου κοιλιακού οργάνου, ιδιαίτερα του ήπατος ή του σπληνός.
Η εξέταση της πυελικής χώρας της γυναίκας, συμπεριλαμβανομένου του τεστ Παπανικολάου, αποτελεί τη βάση για να ανακαλυφθεί καρκίνος του τραχήλου της μήτρας και των ωοθηκών.
Η δακτυλική εξέταση του πρωκτού με γάντι αποτελεί βασική παράμετρο της κλινικής εξέτασης και των ανδρών και των γυναικών.
Κατά την εξέταση, ο γιατρός θα σας απευθύνει αρκετές ερωτήσεις σχετικά με τις διαφορετικές λειτουργίες του σώματος. Θα υπάρξουν και ειδικές ερωτήσεις, όπως αν υπήρξε βραχνάδα ή σημάδια αιμορραγίας από το πεπτικό, δυσκοιλιότητα, προβλήματα κατάποσης, αιματηρή απόχρεμψη κ.ά. Η καταφατική απάντηση σε μια από αυτές τις ερωτήσεις οδηγεί σε λεπτομερέστερες ερωτήσεις, σε ειδικότερη κλινική εξέταση και πιθανόν σε εξετάσεις αίματος, ακτινολογικό έλεγχο κ.λ.π.
Πρέπει να γίνουν ερωτήσεις για το οικογενειακό ιστορικό καρκίνου, ιδιαίτερα των πλησιέστερων συγγενών (γονέων, παππούδων, θείων και αδελφών) οι λεπτομερείς απαντήσεις στις ερωτήσεις θα βοηθήσουν την έρευνα για τον εντοπισμό καρκίνου με κληρονομική προδιάθεση, όπως είναι μερικοί καρκίνοι του μαστού και του παχέος εντέρου.
Ύποπτα ευρήματα σε οποιοδήποτε σύστημα κατά την κλινική εξέταση θα οδηγήσουν σε περαιτέρω εξετάσεις. Για παράδειγμα, μια διόγκωση αυχενικού λεμφαδένα μπορεί να υποδηλώνει καρκίνο που έχει μετάσταση από άλλο σημείο σώματος. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να γίνει λεπτομερής έρευνα ώστε να εντοπιστεί ή πρωτοπαθής εστία. Ο επίμονος βήχας, ιδιαίτερα με αιματηρή απόχρεμψη, πρέπει να οδηγήσει το γιατρό σε απευθείας επισκόπηση των πνευμόνων με ειδικό όργανο (βρογχοσκόπιο), ώστε να εντοπιστεί ο πιθανός όγκος.
ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΙΜΑΤΟΣ:
Το επόμενο στάδιο των διαγνωστικών μεθόδων περιλαμβάνει την εργαστηριακή ανάλυση δείγματος αίματος. Χρησιμοποιούνται δύο κατηγορίες εξετάσεων που βοηθούν να γίνει διάγνωση του καρκίνου.
Μη ειδικές εξετάσεις
Ειδικές εξετάσεις
Νεοπλασματικοί δείκτες
'λλες εξετάσεις αίματος
ΕΛΕΓΧΟΣ ΥΓΡΩΝ ΚΑΙ ΚΟΠΡΑΝΩΝ:
Ο οργανισμός παράγει απόβλητα, με τη μορφή ούρων και κοπράνων, τα οποία μπορεί να αποκαλύψουν σημάδια κάποιας ασθένειας. Υπάρχουν όμως και άλλα υγρά που η ανάλυση τους αποκαλύπτει τα καρκινικά κύτταρα.
Η γνωστότερη ανάλυση σωματικών υγρών αφορά τα ούρα και αποτελεί τμήμα του συνηθισμένου τσεκ απ. Η ανάλυση της σύνθεσης των ούρων είναι δυνατό να αποκαλύψει ποικίλες διαταραχές. Η παρουσία πρωτεΐνης μπορεί να υποδηλώνει νεφρική πάθηση. Υψηλό επίπεδο σακχάρου μπορεί να υποδηλώνει διαβήτη, ενώ υπερβολικός αριθμός λευκών αιμοσφαιρίων μπορεί να υποδηλώνει ουρολοίμωξη. Τα πολλά ερυθρά αιμοσφαίρια μπορεί να σημαίνουν αιμορραγία, ίσως λόγω όγκου ή άλλης αιτίας. Αν ανιχνευθούν καρκινικά κύτταρα, πρέπει να γίνουν και άλλες εξετάσεις.
Η κλινική εξέταση ή η ακτινογραφία ίσως αποκαλύψουν ότι υπάρχει υγρό στη θωρακική κοιλότητα, την κοιλιά ή τις αρθρώσεις. Με την παρακέντηση των περιοχών αυτών αναρροφάται υγρό για εξέταση.
Η οσφυονωτιαία παρακέντηση είναι μια ειδική εξέταση κατά την οποία αφαιρείται υγρό από το νωτιαίο σωλήνα. Γίνεται με την εισαγωγή βελόνας ανάμεσα στους σπονδύλους, έπειτα από τοπική αναισθησία. Από τις σχετικές αναλύσεις διαπιστώνεται λοίμωξη, φλεγμονή ή καρκίνος.
ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΙΝΑΙ:
Ακτινογραφία
Πυρηνικά σπινθηρογραφήματα
Αξονικές τομογραφίες (CT)
Μαγνητική τομογραφία (MRI)
Υπερηχογράφημα
Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΕΡΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ
Χάρη στην πρόοδο της ιατρικής, σήμερα σχεδόν οι μισοί διαγνωσθέντες καρκίνοι θεραπεύονται. Η στατιστική αφορά τον μέσο όρο. Ορισμένοι τύποι καρκίνου θεραπεύονται πολύ περισσότερο απ� ότι άλλοι. Μερικές μορφές καρκίνου μπορεί να υποτροπιάσουν ακόμη και με την πενταετή περίοδο «ασφάλειας» που χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει την πλήρη ίαση.
Ακόμη όμως και σε καρκίνους που χαρακτηρίζονται ανίατοι, η κατάλληλη θεραπευτική αγωγή συχνά προσφέρει τεράστια πλεονεκτήματα: Προσθέτει μήνες ή και χρόνια σχεδόν φυσιολογικής ζωής, και βελτιώνει σημαντικά την ποιότητα ζωής μειώνοντας τους πόνους ή εξασφαλίζοντας μια σχεδόν φυσιολογική λειτουργία των δραστηριοτήτων του σώματος. Πολλοί χρόνιοι καρκινοπαθείς ζουν κανονική ζωή πριν καταλήξουν από κάποια άλλη ασθένεια.
Δυστυχώς, πάρα πολλοί συνεχίζουν να νομίζουν ότι η διάγνωση του καρκίνου αποτελεί τη θανατική τους καταδίκη. Πολλοί επίσης πιστεύουν ότι εφόσον η ίαση δεν είναι εφικτή, δεν υπάρχει λόγος να υποστούν καμιά θεραπευτική αγωγή. Το πιο λυπηρό είναι ότι την άποψη αυτή την υιοθετούν όχι μόνο οι καρκινοπαθείς και το περιβάλλον τους αλλά και μέλη της ιατρικής κοινότητας
Σε πολλές περιπτώσεις, ο καρκίνος είναι ανίατος. Και για τον διαβήτη όμως ή τα καρδιακά νοσήματα δεν υπάρχει πλήρης ίαση, ωστόσο εφαρμόζεται θεραπευτική αγωγή σε μόνιμη βάση. Οι ασθενείς βρίσκονται υπό θεραπεία διά βίου και ελάχιστοι υιοθετούν την στάση του «δεν βαριέσαι». Και αυτό, διότι γνωρίζουν πως μπορούν να αντιμετωπίσουν την πάθησή τους μέρα με την μέρα και να παραμένουν δραστήριοι και παραγωγικοί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Την ίδια ακριβώς στάση οφείλουν να τηρήσουν και οι καρκινοπαθείς.
Το μυστικό για να κερδηθεί η ευκαιρία της πλήρους αποθεραπείας ή κάποιας επιτυχούς αντιμετώπισης είναι ν� αρχίσει θεραπεία το συντομότερο δυνατό μετά τη διάγνωση. Κατά την επιλογή της θεραπευτικής αγωγής πρέπει και ο ίδιος ο ασθενής να εκφράσει τη γνώμη του. Θα στηριχθεί φυσικά στους ειδικούς που και γνώσεις έχουν και πείρα, αλλά επειδή προέχει η ζωή του, η τελική απόφαση πρέπει να είναι δική του. Θα βασιστεί στη λεπτομερή ανάλυση της νόσου και στις συστάσεις του αρχικού γιατρού του ή του ειδικού καρκινολόγου.
ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΠΙΛΟΓΕΣ; ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ:
Για πολλά χρόνια οι τρεις βασικές μέθοδοι θεραπείας του καρκίνου παρέμεναν η χειρουργική, η ακτινοβολία και η χημειοθεραπεία. Σήμερα προστίθεται και η βιολογική θεραπεία η οποία χρησιμοποιεί το ανοσολογικό σύστημα του οργανισμού για να καταπολεμήσει την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων.
ΑΜΦΙΣΒΗΤΟΥΜΕΝΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΟΔΕΙΚΤΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
Πολλά χρόνια τώρα η χειρουργική, η ακτινοθεραπεία και η χημειοθεραπεία αποτελούν τις «παραδεδεγμένες» θεραπευτικές αγωγές κατά του καρκίνου. Έχουν γίνει αποδεκτές διότι αναπτύχθηκαν ύστερα από πολύχρονες μελέτες σε πειραματόζωα, και κατόπιν σε ανθρώπους. Οι μελέτες αυτές βασίζονται σε ορθολογικές, επιστημονικές αρχές και αποδείχθηκε σε χιλιάδες ασθενείς ότι οι θεραπείες ήταν αποτελεσματικές, καταστέλλοντας την ανάπτυξη όγκων.
Τις τελευταίες δεκαετίες χάρη σ� αυτές τις συμβατικές θεραπευτικές μεθόδους επιτεύχθηκε θεαματική βελτίωση στην επιβίωση των καρκινοπαθών. Ενώ άλλοτε ελάχιστοι επιζούσαν μετά τη διάγνωση του καρκίνου, σήμερα σχεδόν οι μισοί καρκινοπαθείς θεραπεύονται πλήρως.
ΟΙ ΡΊΖΕΣ ΤΩΝ ΑΝΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ:
Οι αναπόδεικτές φαρμακευτικές αγωγές για τον καρκίνο και για άλλες σοβαρές ασθένειες βρίσκονται από αιώνων στο προσκήνιο με ποικίλες μορφές. Σ� αυτές συγκαταλέγονται:
Πόσιμοι χυμοί χορταρικών
Μικρά ξύλινα αντικείμενα με μαγικές ιδιότητες που ο πάσχων πρέπει να τα κρατά στο χέρι του.
Αλοιφές για επάλειψη
Ραδιοκύματα και μαγνητικές δυνάμεις κατευθυνόμενα προς διάφορα σημεία του σώματος
Ποτά φτιαγμένα από διάφορες φυσικές και μη φυσικές ουσίες, κ.λ.π.
Φυσικά, τίποτε απ� όλα αυτά που παρουσιάστηκαν κατά καιρούς σαν πανάκεια δεν έμεινε στο προσκήνιο πολύ. Συνήθως τα γιατροσόφια αυτά παίρνουν μια σύντομη δημοσιότητα κατόπιν χάνονται από το προσκήνιο, για να αντικαταστήσουν σύντομα από κάποια άλλα αμφιβόλου θεραπείας. Κατανοώντας την προέλευση των θεραπειών αυτών, θα αναγνωρίσουμε καλύτερα το ρόλο που παίζουν σήμερα τα αμφισβητήσιμα φάρμακα.
ΠΩΣ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΜΕ ΟΤΙ ΜΙΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΜΦΙΣΒΗΤΟΥΜΕΝΗ:
Για να πάρει κανείς μια τεκμηριωμένη απόφαση σχετικά με κάποια θεραπευτική αγωγή, οφείλει να προχωρήσει πέρα από τις βεβαιώσεις και υποσχέσεις. Πρέπει να γίνει σαφέστατο σε τι συνίσταται η κάθε αναπόδεικτη μέθοδος. Ο ασθενής οφείλει να γνωρίζει ποιες είναι οι αρχές της και ποια η ιστορία της. Μια αποτελεσματική θεραπεία πρέπει να ανταποκρίνεται στις ακόλουθες βασικές προϋποθέσεις, μια αμφισβητούμενη δεν ανταποκρίνεται σε καμιά από αυτές:
Η μέθοδος έχει ερευνηθεί επιστημονικά και έχει αποδειχθεί ότι αποτελεσματικότερη από τη μη εφαρμογή καμιάς θεραπείας.
Τα οφέλη της υπερτερούν σαφώς των ενδεχόμενων βλαπτικών επιδράσεων.
Η μέθοδος μελετήθηκε με τη σωστή διαδικασία, δηλ. σχεδιάστηκε κατάλληλα η έρευνα, η μελέτη κρίθηκε από τους άλλους ειδικούς και εγκρίθηκε από την επιτροπή δεοντολογίας για τη διεξαγωγή μελετών σε ασθενείς.
ΜΕΤΑΓΓΙΣΕΙΣ ΑΙΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
Το αίμα είναι σύνθετος ζωντανός ιστός. Αποτελείται από τρία είδη κυττάρων που κατασκευάζονται στο «εργαστήριο» των κυττάρων του αίματος � στο μυελό των οστών. Τα κύτταρα αυτά αιωρούνται σ� ένα υγρό, το πλάσμα, και το καθένα τους παίζει βασικό ρόλο στη διατήρηση της ζωής μας.
Τα ερυθρά αιμοσφαίρια μεταφέρουν οξυγόνο στους ιστούς.
Τα λευκά αιμοσφαίρια � λευκοκύτταρα � βοηθούν στην καταπολέμηση των λοιμώξεων.
Τα αιμοπετάλια είναι αναγκαία για την πηκτικότητα του αίματος, η οποία σταματά την αιμορραγία.
Οι μεταγγίσεις αίματος έχουν κεφαλαιώδη σημασία στη θεραπεία του καρκίνου. Η νόσος μπορεί να μειώσει την ικανότητα του μυελού να παράγει κύτταρα του αίματος, οπότε μερικές φορές απαιτείται μετάγγιση. Ορισμένες μορφές καρκίνου � λευχαιμία και πολλαπλούν μυέλωμα � αναπτύσσονται μέσα στο μυελό των οστών και δεν υπάρχει χώρος για να δημιουργηθούν τα φυσιολογικά κύτταρα του αίματος, τα οποία να δοθούν με μετάγγιση.
Οι περισσότεροι καρκινοπαθείς χρειάζονται τη μετάγγιση λόγω της επιθετικής αγωγής που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία του καρκίνου. Αν δεν υπήρχε η δυνατότητα των μεταγγίσεων δεν θα μπορούσαμε να εφαρμόσουμε πολλές από τις αποτελεσματικότερες θεραπείες του καρκίνου που χρησιμοποιούμε σήμερα. Αυτό αφορά λόγου χάρη τη χημειοθεραπεία η οποία αποβλέπει στην καταστροφή των κυττάρων, ίσως όμως σκοτώσει και τα κύτταρα που αναπτύσσονται στο μυελό. Πολλοί καρκίνοι μειώνονται ή του τουλάχιστον θεραπεύονται εν μέρει, με τη χειρουργική επέμβαση, η οποία όμως λόγω της αιμορραγίας μπορεί να προκαλέσει τέτοια απώλεια αίματος ώστε να χρειαστεί αντικατάσταση του. Καμιά άλλη μορφή θεραπείας δεν μπορεί να έχει τόσο θεαματικά αποτελέσματα όσο η μετάγγιση αίματος.
ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ:
Όπως συμβαίνει και με άλλες δυναμικές μορφές θεραπείας, οι μεταγγίσεις ενδέχεται να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές, όχι πάντως συχνά. Σπανιότατα, είναι πιθανό να αποβούν θανατηφόρες.
Λοίμωξη
AIDS
Ηπατίτιδα
'Αλλες λοιμώξεις
Αντιδράσεις λόγω διαφορών με το αίμα του δότη
Διαφορές στα ερυθρά αιμοσφαίρια
Διαφορές στα λευκά αιμοσφαίρια
Διαφορές στα αιμοπετάλια
Διαφορές στο πλάσμα
ΤΙ ΜΕΤΑΓΓΙΖΕΤΑΙ ΚΑΙ ΠΟΤΕ:
Το αίμα του δότη, συνήθως μισό λίτρο, διοχετεύεται σε πλαστικό σάκο. Ο σάκος περιέχει ένα διάλυμα που εμποδίζει την πήξη του αίματος και βοηθά τη συντήρηση των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Κάθε σάκος μαζί με τον συνδεδεμένο σωλήνα και τη σύριγγα που χρησιμοποιήθηκε για να αφαιρεθεί το αίμα από το δότη μεταφέρονται στην τράπεζα αίματος ως ενιαία αποστειρωμένη μονάδα, σφραγισμένη σε θήκη μιας χρήσεως.
Το αίμα φυλάσσεται σε ψυγείο κάτω από προσεκτικά ελεγχόμενες συνθήκες, ώσπου να χρησιμοποιηθεί. Αν δεν χρησιμοποιηθεί μέσα σε πέντε ή έξι εβδομάδες πρέπει να πεταχτεί διότι οι μεταβολές που υφίστανται τα ερυθρά αιμοσφαίρια του κατά την αποθήκευσή του ελαττώνουν την αποτελεσματικότητα του και ενδεχομένως το καθιστούν επικίνδυνο. Σε ειδικές περιπτώσεις, τα ερυθρά αιμοσφαίρια καταψύχονται, και είναι δυνατό να διατηρηθούν για χρόνια. Η ποσότητα του αποθηκευμένου αίματος που μεταγγίζεται εξαρτάται από την κατάσταση και τις ανάγκες του ασθενούς.
Πλήρες αίμα
Ερυθρά αιμοσφαίρια
Αιμοπετάλια
Η τεχνική της αφαίρεσης
Πλάσμα
ΑΥΤΟΑΙΜΟΔΟΣΙΑ:
Επειδή οποιοδήποτε υλικό προερχόμενο από τράπεζα αίματος μπορεί να μεταδώσει μολύνσεις ή να προκαλέσει αντιδράσεις, ο ασφαλέστερος αιμοδότης είναι ο ίδιος ο ασθενής. Η μέθοδος χορήγησης στον ασθενή του ίδιου του αίματος του ονομάζεται αυτόλογη μετάγγιση. Δεν είναι όμως, πάντοτε δυνατό να δίνουν αίμα οι καρκινοπαθείς, αφού δεν είναι κατάλληλο εξαιτίας της πιθανής παρουσίας καρκινικών κυττάρων. Αξίζει όμως το κόπο να πληροφορηθεί ο ασθενής αν κάποια από τις παρακάτω προσεγγίσεις θα ήταν δυνατή ή ενδεδειγμένη.
Προκαταβολική αιμοδοσία
Αιμοδιάλυση
Διάσωση κυττάρων
ΑΙΜΑ ΑΠΟ ΑΛΛΟΥΣ ΔΟΤΕΣ:
Αν ο ασθενής δεν μπορεί να δώσει αίμα, πρέπει να βασιστεί στους εθελοντές αιμοδότες μέσω τραπεζών αίματος, στους συγγενείς ή τους φίλους του.
Επιλεγμένοι δότες
Αιμοδότες τοπικών τραπεζών αίματος
Η ανάγκη για περισσότερους αιμοδότες
ΖΩΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ
Παλαιότερα ο καρκίνος ισοδυναμούσε, στην κυριολεξία, με θανατική καταδίκη. Σήμερα συνεχώς περισσότεροι άνθρωποι μαθαίνουν να τον βλέπουν από διαφορετικό πρίσμα και να συνειδητοποιούν ότι η ζωή με τον καρκίνο σημαίνει εξοικείωση με μια χρονιά πάθηση. Μαθαίνουν δηλ. να αντιμετωπίζουν τα συμπτώματα και τις θεραπευτικές αγωγές και ταυτόχρονα να επιστρέφουν σε όσο το δυνατόν περισσότερες φυσιολογικές δραστηριότητες της καθημερινής ζωής.
Είναι απολύτως σημαντικό να κατορθώσει κανείς να διατηρήσει το συνηθισμένο ρυθμό της ζωή του, ή τουλάχιστον όσο περισσότερο γίνεται. Ενδεχομένως να μην μπορεί να προγραμματίσει τις διακοπές του, να αθλείται όσο θέλει θα ήθελε ή να κάνει έρωτα τόσο έντονα και συχνά όπως πριν. Ίσως όμως και να μπορεί. Το θέμα είναι ότι η διάγνωση του καρκίνου δεν συνεπάγεται απαραίτητα το τέλος της ζωής, εκτός και αν ο ασθενής εγκαταλείψει τον εαυτό του.
Το μυστικό είναι να μην νιώσει σαν αβοήθητο θύμα, έρμαιο της αδυσώπητης μοίρας. Αν σκεφτεί κάτι τέτοιο, θα χάσει αυτόματα τη θέληση να παλέψει για τη ζωή του. Αν σκοπεύει να θεραπευτεί ή να ανακουφιστεί από τα συμπτώματα της νόσου ή απλώς να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής του, πρέπει να υιοθετήσει μια μαχητική στάση απέναντι στη ζωή.
Η μάχη με τον καρκίνο είναι συλλογική προσπάθεια, μια ευθύνη που τη μοιράζεται ο ασθενής με την ιατρική ομάδα. Η συνεργασία βασίζεται στην εντιμότητα, την επικοινωνία, την ενημέρωση και τη θέληση του ασθενούς να κάνει ότι καλύτερο μπορεί. Η ιατρική ομάδα αναλαμβάνει την ευθύνη να προγραμματίσει και να προσφέρει τη συμπαράστασή της. Ο ασθενής αναλαμβάνει την ευθύνη να διατρέφεται σωστά, να ασκείται σωστά και να τηρεί θετική στάση απέναντι στα προβλήματα του.
Αν παίξει αυτό τον ρόλο σωστά, θα αντιμετωπίζει τις δυσκολίες με μεγαλύτερη ικανότητα. Η θέληση του να ζήσει θα κάνει οπωσδήποτε πιο ευχάριστη τη ζωή του. Μερικές φορές η προσπάθεια αυτή ίσως φαίνεται σαν δυσκολότατη πάλη, όμως ο καρκινοπαθής � όπως και πολλοί άλλοι πριν από αυτόν � μπορεί να μάθει να ζει με τον καρκίνο του.
Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΑΡΝΗΤΙΚΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ:
Τίποτε δεν μπορεί να υπονομεύσει περισσότερο τη θέληση για ζωή και τη μαχητικότητα όσο τα αρνητικά συναισθήματα, που συχνά οφείλονται στη διάγνωση του καρκίνου, όπως ο θυμός, ο φόβος, η απώλεια της αυτοεκτίμησης και τα αισθήματα απομόνωσης. Αν δεν αντιμετωπιστούν αυτά τα συναισθήματα, θα δημιουργήσουν την αίσθηση της πλήρους αδυναμίας και θα οδηγήσουν στην παραίτηση από τη ζωή μέσα από την αποδοχή της ματαιότητας των πάντων.
Η αντιμετώπιση του θυμού
Συμφιλίωση με το φόβο
Αντιμετώπιση του φόβου των άλλων
Ο αντίκτυπος του καρκίνου στην αυτοεκτίμηση του ατόμου
Αλλαγές στη μορφή του σώματος
Απώλειας ανεξαρτησίας και ελέγχου
Αποφυγή της απομόνωσης
ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΛΗΣ ΘΡΕΨΗΣ
Η καλή διατροφή έχει ζωτική σημασία για όλους. Είναι αδύνατο να διατηρείτε καλή υγεία χωρίς να καταναλώνετε τις σωστές τροφές στις σωστές ποσότητες. Η καλή διατροφή προσφέρει την ενέργεια και τα δομικά συστατικά του οργανισμού που απαιτούνται για τη σωστή λειτουργία του και την ικανότητα αποκατάστασης.
Η καλή διατροφή είναι ακόμη πιο απαραίτητη όταν πάσχετε από καρκίνο. Το σώμα σας πολεμά μια νόσο και η τροφή είναι ένα μεγάλης σημασίας όπλο. Θα χρειαστείτε περισσότερες θρεπτικές ουσίες απ� ότι συνήθως. Οι μεταβολικές ανάγκες είναι κατά 20% υψηλότερες από εκείνες ενός υγιούς, για μέτρια δραστηριότητα. Οι επιπλέον θρεπτικές ουσίες θα βοηθήσουν το σώμα σας να προστατευτεί από την κόπωση, να διορθώσει τους κατεστραμμένους ιστούς, να ενισχύσει το ανοσολογικό σας σύστημα και να δημιουργήσει την αίσθηση της καλής γενικής κατάστασης.
ΣΥΝΗΘΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ:
Απώλεια όρεξης
Δυσαπορρόφηση
Φυσικά προβλήματα
Μεταβολές στην όσφρηση και τη γεύση
Πρώιμη αίσθηση πληρότητας
Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ
Είναι πρόδηλο ότι ο φόβος του πόνου αποτελεί καθοριστική παράμετρο του εν γένει φόβου έναντι του καρκίνου. Το 60% έως 90% των καρκινοπαθών νιώθουν τόσο σοβαρό πόνο που έχουν ανάγκη κάποια φάρμακα, συμπεριλαμβανομένων των ναρκωτικών. Για τους περισσότερους, ο πόνος δεν αποτελεί πρόωρο σύμπτωμα του καρκίνου. Μπορεί όμως να δημιουργήσει ένα σοβαρότατο πλέγμα προβλημάτων όσο εξελίσσεται η νόσος.
Ο πόνος ενδέχεται να επιβαρύνει τον τρόπο ζωής σας. Μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη, απώλεια όρεξης, ευερεθιστότητα, θυμό ή δυσκολία στον ύπνο. Εάν δεν αντιμετωπιστεί, ίσως καταστρέψει την ποιότητα της ζωής και την επιθυμία σας να ζήσετε.
Ευτυχώς ο πόνος αντιμετωπίζεται. Πρέπει να κατανοηθεί τι τον προκαλεί, να εκτιμηθεί ο τύπος του και να εφαρμοστεί σωστά ένα σχέδιο κατάλληλης θεραπείας. Ο γιατρός σας ή και ο ειδικός για τον πόνο διαθέτουν πλέον τα κατάλληλα εφόδια για να σας ανακουφίσουν.
ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ:
Η θεραπεία και ο έλεγχος του πόνου αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση για κάθε ιατρική ομάδα. Κάθε πρόγραμμα ελέγχου του πόνου πρέπει να προσαρμοστεί στο άτομο που πάσχει και στη φάση που διέρχεται η νόσος του. Επειδή ο πόνος εξαρτάται από την έκταση της τοπικής νόσου, είναι πολύ διαφορετικός κατά την αρχική φάση από εκείνον που εμφανίζεται στην περίοδο των μεταστάσεων.
Ο γιατρός πριν σας χορηγήσει τη θεραπεία, θα σας ρωτήσει για τη φύση του πόνου, για την εντόπιση του, τη διάρκεια και την αιτία που τον ελκύει. Ο σκοπός της αναλγητικής θεραπείας είναι η πλήρης ύφεση του πόνου. Μερικές φορές δεν είναι εφικτός ο πλήρης έλεγχος του πόνου, και η ανακούφιση γίνεται ο κυριότερος σκοπός. Πρέπει, να συζητήσετε τα πάντα με το γιατρό σας στην αρχή της θεραπείας ώστε να μπορέσετε να αντιμετωπίσετε το φόβο του πόνου στην περίπτωση που ο καρκίνος επιδεινώνεται.
ΤΡΟΠΟΙ ΓΙΑ ΝΑ ΒΕΛΤΙΩΘΕΙ Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ:
Ένα αποτελεσματικό σχέδιο ελέγχου του πόνου δεν περιορίζεται μόνο στα αναλγητικά φάρμακα. Χρησιμοποιούνται πολλές μέθοδοι και τεχνικές με στόχο να ενισχυθούν τα μέσα που οδηγούν σε πλήρη ύφεση του πόνου.
Βελτίωση της αποτελεσματικότητας των αναλγητικών
Αναλγησία ρυθμιζόμενη από τον ασθενή
Αποκλεισμός των νεύρων
Υποβοηθητικές τεχνικές
ΠΡΟΦΥΛΑΞΗ ΑΠΟ ΤΙΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ
Όλοι οι καρκινοπαθείς αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο να προσβληθούν από κάποια λοίμωξη, επειδή και ο καρκίνος και οι μέθοδοι αντικαρκινικής θεραπείας επιδρούν στο αμυντικό ανοσολογικό σύστημα, το οποίο, υπό φυσιολογικές συνθήκες, προστατεύει τον οργανισμό από τις λοιμώξεις.
Η πρώτη γραμμή άμυνας εναντίον των λοιμώξεων είναι η εξωτερική και η εσωτερική επικάλυψη του σώματος. Και τα δύο αυτά οχυρά παραβιάζονται από τις παρεμβατικές μεθόδους διάγνωσης ή θεραπείας του καρκίνου. Η χημειοθεραπεία και η ακτινοβολία βλάπτουν ιδιαίτερα τις μεμβράνες των βλεννογόνων. Οι βελόνες που εισέρχονται μέσω του βραχίονα για αιμοληψίες και για τις ενδοφλέβιες οδούς, όπως και οι καθετήρες και οι αντλίες έγχυσης, δημιουργούν δυνητικές πύλες εισόδου για τους παθογόνους οργανισμούς.
Εφόσον μια λοίμωξη προσβάλλει τον οργανισμό δραστηριοποιούνται τα λευκά αιμοσφαίρια, που αποτελούν ένα από τους σημαντικότερους αμυντικούς μηχανισμούς. Ο αριθμός τους όμως είναι απελπιστικά μικρός, λόγω της χημειοθεραπείας, της ακτινοθεραπείας, της λευχαιμίας ή της μεταμόσχευσης μυελού. Η χαμηλές τιμές λευκών αιμοσφαιρίων αποτελούν συνηθισμένο φαινόμενο στους καρκινοπαθείς, όσο μικρότερες είναι, τόσο αυξάνει ο κίνδυνος να αναπτυχθούν λοιμώξεις.
Όλοι μας έχουμε «συγκάτοικους» εγκατεστημένα βακτηρίδια, τα οποία συνήθως είναι αβλαβή, ενδέχεται όμως να προκαλέσουν σοβαρές λοιμώξεις αν ελαττωθεί η άμυνα του οργανισμού. Παρ� όλες τις προφυλάξεις και τις προσπάθειες να αποφευχθούν οι λοιμώξεις, δυστυχώς εμφανίζονται.
ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΟΙ ΤΥΠΟΙ ΛΟΙΜΩΞΕΩΝ:
Οι λοιμώξεις καθαρίζονται από τον τύπο του οργανισμού που τις προκαλεί και από την περιοχή του σώματος που προσβάλλουν. Οι συνηθέστεροι τύποι μικροοργανισμών προκαλούν τρεις μεγάλες κατηγορίες λοιμώξεων.
Βακτηριακές λοιμώξεις
Ιογενείς λοιμώξεις
Μυκητιασικές λοιμώξεις
ΣΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ:
Οι λοιμώξεις έχουν αρκετά κοινά σημεία και συμπτώματα. Μερικά μπορεί να μην οφείλονται σε λοίμωξη αλλά σε κάποια άλλη αιτία, όταν όμως εμφανιστεί κάποιο, ο ασθενής οφείλει να καταφύγει αμέσως στο γιατρό του.
Πυρετός
Ρίγη
Έντονοι νυχτερινοί ιδρώτες
Ναυτία και εμετοί, ιδιαίτερα όταν συνοδεύονται από πυρετό
Διάρροια, ιδιαίτερα με πυρετό ή αίμα στα κόπρανα
Κάψιμο ή πόνος κατά την ούρηση
Βήχας, αναπνευστική δυσχέρεια ή πόνος στο στήθος
Κεφαλαλγία ή αυχενική δυσκαμψία με πυρετό
ΘΕΡΑΠΕΙΑ:
Υπάρχει τεράστιο φάσμα αντιβιοτικών, αντιμυκητιασικών, αντιικών και ανοσολογικών θεραπευτικών μεθόδων για την αντιμετώπιση των λοιμώξεων. Η επιλογή της μεθόδου εξαρτάται από τον υπεύθυνο μικροοργανισμό και από την περιοχή της λοίμωξης. Ένας ασθενής με πολλαπλούν μυέλωμα ή με παρεμφερή νοσήματα μπορεί να επωφεληθεί από την ενίσχυση του ανοσολογικού του συστήματος που επιτυγχάνεται με ενδοφλέβια χορήγηση ανοσοσφαιρίνης. Κάποιος άλλος με ερπητική λοίμωξη πρέπει να αντιμετωπιστεί με αντιικά φάρμακα, ενώ κάποιος άλλος με σοβαρή μυκητιασική λοίμωξη πρέπει να πάρει αντιμυτιασικά φάρμακα.
ΠΩΣ ΝΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΕΤΕ ΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Αν πριν ασθενήσετε συμμετείχατε σε κάποιο πρόγραμμα ασκήσεων, θα συμφωνείτε φυσικά με την ιδέα να ακολουθήσετε κάποιο πρόγραμμα δραστηριοτήτων και κατά τη διάρκεια της ανάρρωσης. Αν όμως ουδέποτε συμμετείχατε σε οργανωμένο πρόγραμμα ασκήσεων, πιθανώς θα χρειαστείτε κάποια ενθάρρυνση ή κίνητρο. Αν δεν σας δοθεί τέτοια ευκαιρία, αναζητήστε τη, διότι ένας από τους σημαντικότερους στόχους σας πρέπει να είναι η εξασφάλιση και η διατήρηση καλής φυσικής κατάστασης.
ΓΙΑΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΣΚΕΙΣΤΕ:
Η καλή φυσική κατάσταση, που είναι για όλους δείγμα υγείας, είναι ιδιαίτερα σημαντική για κάθε καρκινοπαθή. Αν και είναι ιδιαίτερα σκληρό για τον ασθενή να βρει τη δύναμη να ασκείται, εντούτοις το κέρδος είναι πολύ μεγάλο και δεν μπορεί να το αγνοήσει κανείς. Συμμετέχοντας σε κάποιο καθημερινό πρόγραμμα άσκησης θα έχετε τα εξής οφέλη:
Θα βελτιώσετε την πρόγνωσή σας
Θα αποφύγετε τη μυϊκή αδυναμία και ατροφία
Θα επιταχύνετε την ανάρρωσή σας
ΧΑΛΑΡΩΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΡΡΩΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ
Όλοι έχουν συνειδητοποιήσει πως η υγεία υπάρχει όταν βρίσκονται σε ισορροπία πολλοί παράγοντες, φυσικοί και περιβαλλοντικοί, ψυχολογικοί και διανοητικοί, ο τρόπος ζωής και οι πνευματικές πεποιθήσεις.
Το στρες παίζει ζωτικό ρόλο στην ισορροπία αυτή, είναι γνωστό ότι συμβάλει σε ποικίλες διαταραχές. Είναι γεγονός ότι στο 50%εώς 80% των ασθενειών συμμετέχει σε κάποιο βαθμό το στρες. Το στρες αναγνωρίζεται ως παράγων κινδύνου για διάφορους εθισμούς, παχυσαρκία, υπέρταση, πεπτικό έλκος, κολίτιδα, άσθμα, αϋπνία, ημικρανία, πονοκεφάλους, ισχιαλγία και πολλές ψυχολογικές διαταραχές.
Δεν είναι πάντως γνωστό αν και κατά πόσον το στρες αποτελεί παράγοντα κινδύνου να αναπτυχθεί καρκίνος. Μερικοί πιστεύουν ότι παίζει ρόλο, άλλοι όχι. Ασφαλώς όμως επιδρά στην ανάρρωση από την ασθένεια.
ΘΕΤΙΚΟ ΚΑΙ ΑΡΝΗΤΙΚΟ ΣΤΡΕΣ:
Το στρες είναι πάντοτε αρνητικό. Το θετικό στρες μας επιτρέπει να ενεργούμε, να σκεπτόμαστε, να κινούμαστε και να ανταποκρινόμαστε σε περιστάσεις, αποβλέποντας σε κάποιο σκοπό. Χωρίς αυτό δεν θα μπορούσαμε να λειτουργήσουμε. Το στρες για το οποίο μιλάμε εδώ, και το οποίο σχετίζεται με την ανάγκη σας για χαλάρωση, αποκαλείται αρνητικό.
Οι καρκινοπαθείς υποφέρουν πολύ από το αρνητικό στρες. Οι αιτίες είναι πολλές:
Φόβος του θανάτου
Απώλεια της εργασιακής ικανότητας
Πόνοι
Αλλαγές της εξωτερικής εμφάνισης
Αλλαγές στις σχέσεις
Διανοητική σύγχυση
Αποφάσεις «ζωής ή θανάτου» που πρέπει να ληφθούν
Ελάττωση ενέργειας
Ελάττωση κινητικότητας
Έντονα οργανικά συμπτώματα
Συναίσθημα μοναξιάς
'Αγχος για τις διάφορες ιατρικές ή χειρουργικές διαδικασίες
'Αγχος και ναυτία πριν και μετά τη χημειοθεραπεία
Το αρνητικό στρες εντείνει τους φόβους σας. Σας κάνει να αισθάνεστε αβοήθητος και ανίκανος να λειτουργήσετε, έχετε την αίσθηση ότι δεν μπορείτε να το αντιμετωπίσετε. Έτσι δυσκολεύεστε εξαιρετικά να συνεργαστείτε και να συμβάλετε στη θεραπεία σας.
Να θέσετε στόχο σας να κάνετε ότι μπορείτε για να θέσετε υπό έλεγχο το αρνητικό στρες.
ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΑΘΙΑΣ ΧΑΛΑΡΩΣΗΣ:
Οι τεχνικές χαλάρωσης που περιγράφονται εδώ επιτυγχάνουν κάτι περισσότερο από την απλή μείωση του στρες. Σας φέρνουν στη λεγόμενη κατάσταση άλφα. Το άλφα σημαίνει τη μορφή που παίρνουν τα κύματα του εγκεφάλου σε κατάσταση πλήρους χαλάρωσης και περισυλλογής. Στην κατάσταση αυτή το στρες ελαττώνεται τόσο ώστε να εκτείνεται το αίσθημα ευφορίας και να βελτιώνεται η ικανότητα λειτουργίας. Έτσι μπορείτε να συμβάλετε στην αποθεραπεία σας. Πριν κατορθώσετε να χαλαρώσετε αρκετά ώστε να περιέλθετε σε κατάσταση άλφα, πρέπει να ελαττώσετε το αρνητικό στρες. Όταν το εξουδετερώσετε μπορείτε να χρησιμοποιήσετε μερικές μεθόδους χαλάρωσης, οι οποίες είναι γνωστό ότι δημιουργούν καταστάσεις άλφα: τοπικά πίεση, περισυλλογή και οπτική φαντασίωση.
Δημιουργία καλής διάθεσης
Τοπική πίεση
Αυτοσυγκέντρωση
Οπτική φαντασίωση
ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ
Σήμερα οι καρκινοπαθείς έχουν δύο επιλογές: είτε να γίνουν δραστήριοι, είτε παθητικοί ασθενείς.
Τρεις � τέσσερεις δεκαετίες τώρα, οι περισσότεροι καρκινοπαθείς δεν ήξεραν ότι είχαν τη δυνατότητα εκλογής. Ήταν παθητικοί ασθενείς και ο ρόλος τους ήταν ξεκάθαρος. Έπρεπε να ακολουθούν τις οδηγίες του γιατρού, αποδεχόμενοι τις επιταγές του, και αν είχαν τέτοια διάθεση, να προσεύχονται για τη θεία παρέμβαση. Αυτός ήταν ο μόνος ρόλος που νόμιζαν ότι μπορούσαν να παίξουν.
Σήμερα όμως υπάρχει ένα νέο πεδίο επιστημονικής προσέγγισης, μια άλλη μέθοδος μάχης για την αποκατάσταση, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη, και ονομάζεται ψυχονευροανοσολογία. Ορίζεται ως η μελέτη της επίδρασης που έχει η διανοητική ψυχολογική δραστηριότητα στην ευεξία του οργανισμού. Η προσέγγιση αυτή μας έχει διδάξει ότι οι ασθενείς μπορούν να παίξουν πολύ σπουδαιότερο ρόλο στην αποκατάσταση τους, επηρεάζοντας πραγματικά την έκβαση της ασθένειας τους και βελτιώνοντας την ποιότητα της ζωή τους.
ΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΣΑΣ ΒΟΗΘΟΥΝ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΣΑΣ:
Πριν εξετάσετε τις παρακάτω προτάσεις, πρέπει να καταλάβετε ότι δεν εφαρμόζονται όλες σε όλους τους καρκινοπαθείς ούτε και είναι εύκολες. Αναφέρονται εδώ γιατί θα θέλαμε να μάθετε ποιες μέθοδοι υπάρχουν ώστε να διαλέξετε όποιες σας ταιριάζουν καλύτερα.
Να θυμάστε επίσης αν και ο κύριος σκοπός κάθε πρότασης είναι να προσπαθήσετε να ξαναβρείτε την υγεία σας, ενισχύοντας το ανοσοποιητικό σας σύστημα, η εμπειρία μας δείχνει ότι το σπουδαιότερο όφελος για όσους ακολουθούν αυτές τις προτάσεις είναι η βελτίωση της ποιότητας της ζωή τους. Και αυτός είναι επαρκής λόγος για να τις λάβει κανείς σοβαρά υπόψη του.
Κάντε σχέδια για το μέλλον.
Καταπολεμήστε την ανεπιθύμητη μοναξιά.
Βεβαιωθείτε ότι δεν ενεργείτε ως παραγκωνισμένος.
Επανακτήστε και διατηρήστε όσο γίνεται τον έλεγχο στη ζωή σας.
Χρησιμοποιήστε κάποια μέθοδο για να επιτύχετε χαλάρωση.
Να προσέχετε τις λέξεις που χρησιμοποιείτε για την ασθένεια σας.
Να επιδιώκετε την ευχαρίστηση και να αποφύγετε το στρες.
Συνεργαστείτε με το γιατρό.
Να συναναστρέφεστε άλλους καρκινοπαθείς.
Κάντε ότι μπορείτε για να διατηρήσετε την ελπίδα σας.
Δεν χρειάζεται να παραιτηθείτε από τις ιδιαίτερες σχέσεις και τη στοργή.
ΚΑΤ' ΟΙΚΟΝ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ
Πολλοί αισθάνονται πολύ πιο άνετα στο ζεστό, γνωστό περιβάλλον του σπιτιού τους παρά στο νοσοκομείο ή το αναρρωτήριο. Οι ιατρικές εγκαταστάσεις φαίνονται αλλόκοτες: Κυριαρχεί η αντισηψία, λειτουργούν σύμφωνα με κανονισμούς και μερικές φορές παρουσιάζονται αποκρούσεις. Μολαταύτα πολλοί καρκινοπαθείς παρατείνουν την παραμονή τους στο νοσοκομείο διότι είτε οι ίδιοι είτε η οικογένεια τους φοβούνται ότι δεν θα έχουν τη σωστή περίθαλψη στο σπίτι ή δεν θα μπορέσουν να ανταποκριθούν στα προβλήματα που θα προκύψουν.
Οι φόβοι είναι κατανοητοί αλλά μπορεί να υπερνικηθούν. Οι διάφορες κρίσεις, είτε έχουν σχέση είτε όχι με κλινικά προβλήματα, μπορεί να προβλεφθούν και συχνά να αποφευχθούν αν οι ασθενείς και οι συγγενείς τους διδαχθούν σωστά την κατ� οίκον περίθαλψη πριν την έξοδο από το νοσοκομείο.
Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ:
Το κλειδί για την επιτυχία της κατ� οίκον περίθαλψης είναι η σωστή προετοιμασία. Τα προβλήματα πρέπει να αντιμετωπιστούν εκ των προτέρων. Ίσως χρειαστεί ν� αλλάξετε την οργάνωση του σπιτιού σας, να αγοράσετε ή να νοικιάσετε ειδικό εξοπλισμό και να προπαρασκευαστείτε για όσα απαιτούνται για μια σωστή περίθαλψη. Όλα αυτά είναι πιθανό να φανούν πολλά, ίσως και υπερβολικά. Εντούτοις είναι δυνατό να δημιουργηθεί ένα άνετο και πρόσφορο περιβάλλον κατ� οίκον περίθαλψης. Κι αυτό μπορεί να αποτελέσει ένα θετικό βήμα προς την αποκατάσταση.
Η προετοιμασία της εξόδου από το νοσοκομείο
Εκπαίδευση
Η εκτίμηση των πόρων σας
Εξοπλισμός
'λλες πηγές
Η ΠΕΡΙΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ:
Όπως οι περισσότεροι καρκινοπαθείς, θ� αντιμετωπίσετε ίσως κάποια προβλήματα σχετικά με την περιποίηση του σώματος σας. Μπορείτε πάντως να τα προβλέψετε και να αντιμετωπίσετε πριν εξέλθετε από το νοσοκομείο. Τόσο εσείς όσο και τα μέλη της οικογένειας σας πρέπει να εκπαιδευτείτε στις σχετικές ειδικές τεχνικές.
Φροντίδα για τις κενώσεις και την ούρηση
Δυσκοιλιότητα
Διάρροια
Ακράτεια
Φροντίδα του δέρματος
Φροντίδα του στόματος
ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ:
Οι ασθενείς που πρόκειται να επιστρέψουν στο σπίτι τους, συχνά ανησυχούν για το πώς θ� αντιμετωπίσουν τους πόνους. Αν οι αδελφές και οι γιατροί τους χορηγούσαν αναλγητικά, συχνά διερωτώνται: «Ποιος θα μου τα δίνει τώρα στο σπίτι;», «Τι θα γίνει αν τελειώσουν τα φάρμακά;», «Τι θα γίνει αν χρειαστώ ένεση;», «Τι θα γίνει αν μείνω μόνος και ενταθούν οι πόνοι;»
Πρέπει πάντοτε να θυμάστε ότι είναι δυνατή η ανακούφιση από τους περισσότερους πόνους. Υπάρχουν πολλά φάρμακα και συνεπώς κάποιο θα σας βοηθήσει.
Να θυμάστε επίσης ότι ο πόνος είναι μια περίπλοκη εμπειρία όχι μόνο σωματική. Ψυχολογικοί και συναισθηματικοί παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανταπόκριση του ατόμου στον πόνο. Ο χρόνιος πόνος, από τον οποίο ανακουφίζεται κανείς μόνο παροδικά, μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά κουραστικός. Με τη σειρά της, η κόπωση θα επιτείνει τον πόνο. Ο οξύς ή ξαφνικός πόνος μπορεί να προκαλέσει άγχος και φόβο.
Το κλειδί για να καταπολεμήσετε τον πόνο είναι να θεωρείτε τον εαυτό σας ειδικό και να πιστεύετε ότι μπορείτε να κάνετε κάτι γι� αυτό. Αν κρατάτε υπό έλεγχο τους πόνους σας, χαλαρώνετε. Η χαλάρωση μεταφράζετε σε λιγότερο άγχος και το λιγότερο άγχος σημαίνει λιγότερους πόνους.
Η παρακολούθηση των πόνων σας
Ενέσεις
Πού πρέπει να κάνετε την ένεση
Παρενέργειες
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ, ΜΑΖΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
Ο καρκίνος είναι πλέον τόσο κοινή ασθένεια ώστε περιγράφεται, αναλύεται και συζητείται ευρέως σε όλα τα Μ. Μ. Ε.. Πολλές φορές η κάλυψη αυτή γίνεται με τρόπο που αποσκοπεί στον εντυπωσιασμό. Διάφορες εκθέσεις προβάλουν έντονα ποικίλες «αιτίες» καρκίνου που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα ή διάφορες θεραπείες και «γιατρικά» αμφίβολης αποτελεσματικότητας. Πολλά δημοσιεύματα υπερβάλουν σημαντικά όσον αφορά τα διάφορα ευρήματα της έρευνας. Μερικά μέσα ενημέρωσης προέτρεξαν προβάλλοντας υπερβολικά ορισμένα εντελώς προκαταρτικά ευρήματα, για παράδειγμα σχετικά με την πιθανότητα συσχετισμού της κατανάλωσης καφέ και του καρκίνου του παγκρέατος. Τα ίδια μέσα παρουσίασαν ως δευτερεύον γεγονός, και μόνο στις εσωτερικές σελίδες, τη νίκη κατά της μάστιγας της ευλογιάς, που ταλάνιζε αιώνες τώρα τους ανθρώπους.
Αυτού του είδος η κάλυψη ενθάρρυνε μία στάση αδιαφορίας του είδους: «Δεν βαριέσαι τι σημασία έχει; Το καθετί μπορεί να προκαλέσει καρκίνο και ιδίως τα ευχάριστα πράγματα στη ζωή. Γιατί να στεναχωριέται λοιπόν κανείς προσπαθώντας να το αποφύγει; Ότι είναι να γίνει θα γίνει.»
Μερικοί τηρούν διαφορετική στάση λέγοντας: «Ώσπου ν� αρρωστήσω εγώ θα έχουν βρει τη θεραπεία». Είναι αλήθεια ότι οι νέες προσπάθειες στον τομέα της έρευνας μπορεί να κρατούν το κλειδί στο θέμα της μείωσης του αριθμού των θανάτων από τον καρκίνο ή ακόμα και της ίασης του. Η έρευνα της γενετικής είναι πιθανό να αποσαφηνίσει τι διεγείρει ένα καρκινικό κύτταρο, και έτσι να αποκαλυφθεί ο τρόπος να το αποδιεγείρουμε γενετικά. Η έρευνα της βιολογίας θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα αντικαρκινικό εμβόλιο περίπου σαν τα εμβόλια κατά της ερυθράς ή των άλλων ασθενειών. Τα αποτελέσματα όμως των ερευνών ίσως απέχουν πολλά χρόνια ακόμα.
Και οι δύο απόψεις που εκθέσαμε παραπάνω, αγνοούν ότι σχεδόν οι μισές περιπτώσεις καρκίνου είναι θεραπεύσιμες. Και το χειρότερο, αγνοούν τα αποτελέσματα μακροχρόνιων ερευνών και μελετών, τα οποία δείχνουν ότι πολλές ασθένειες, περιλαμβανομένου και του καρκίνου, μπορεί να προληφθούν.
Πρόληψη:
Η πρόληψη είναι ιδιαίτερα επιθυμητή σε ασθένειες όπως ο καρκίνος. Ο καρκίνος μπορεί να μεταβάλει δραματικά τη ζωή σας, να προκαλέσει σοβαρή αναπηρία, να είναι επώδυνος, δαπανηρός στη θεραπεία και στις μισές περιπτώσεις θανατηφόρες.
Ο γενικός αρχίατρος των ΗΠΑ και το υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας πρότειναν ένα πρόγραμμα γνωστό με το όνομα « Στόχοι του έτους 2000». Σκοπός του είναι να μειωθούν οι θάνατοι από καρκίνο κατά 50%ως το τέλος του αιώνα μας, σώζοντας έτσι 230.000 ζωές κάθε χρόνο.
Το πρόγραμμα επικεντρώνεται σε θεραπευτικές αγωγές τις τελευταίας λέξης της επιστήμης, στην έγκαιρη διάγνωση, τον μαζικό πληθυσμιακό έλεγχο και την πρόληψη. Βραχυπρόθεσμα, αναμένεται ότι η μεγαλύτερη αξιοποίηση των πιο προσφάτων θεραπευτικών μεθόδων θα επιφέρει και τη μεγαλύτερη μείωση του αριθμού των θανάτων. Όμως, ο μαζικός έλεγχος και η πρόληψη θα σώσουν ζωές.
Κατά την πρόληψη έχουμε δύο στόχους:
Να διασφαλίσουμε ότι δεν θα αναπτυχθεί ποτέ καρκίνος.
Να τον ανακαλύψουμε όταν βρίσκεται ακόμα στο πιο ιάσιμο στάδιο, δηλ. πριν εμφανιστούν τα συμπτώματα. Και οι προσπάθειες εξαρτώνται από την κατανόηση των αιώνων του καρκίνου και των σχετικών παραγόντων κινδύνου.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ:
Ο καρκίνος αρχίζει να δημιουργείται λόγω ορισμένων προσβολών, όπως είναι το κάπνισμα, οι ακτίνες Χ, ορισμένες ορμόνες και φάρμακα, οι ηλιακές ακτίνες, χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία και μερικοί ιοί που μεταδίδονται με τη σεξουαλική επαφή. Κάποιοι άλλοι παράγοντες, όπως το οινόπνευμά και το στρες, απλώς ευνοούν τον καρκίνο. Χρειάζονται δύο προσβολές για να προκληθεί ζημιά στο κύτταρο και να επηρεαστεί στο DNA. Όσο συσσωρεύονται προσβολές, φτάνουμε κάποτε σ� ένα σημείο κάμψης, οπότε το κανονικό κύτταρο μεταλλάσσεται σε κύτταρο που αναπτύσσεται ανεξέλεγκτα. Για ορισμένους παράγοντες κινδύνου δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε. Για τους περισσότερους όμως έχουμε διάφορες επιλογές.
Γεωγραφική περιοχή
Διαιτολόγιο
Έκθεση σε καρκινογόνες ουσίες του περιβάλλοντος
Έκθεση στις ηλιακές ακτίνες
Σεξουαλικές συνήθειες
Οινόπνευμα
Κάπνισμα
ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ:
Οι μελέτες επιβεβαιώνουν αυτό που τόσο οι γιατροί όσο και πολλοί άλλοι γνωρίζουν εδώ και πολλά χρόνια ότι δηλ. ο τρόπος ζωής επηρεάζει την ανάπτυξη καρκίνου. Με το 30% - 35% των καρκίνων να συνδέεται με τη δίαιτα, το 30% - 32% να προκαλείται από το κάπνισμα και το 4% να σχετίζεται με το οινόπνευμα, σχεδόν το 70% των καρκίνων αποτελεί άμεσο αποτέλεσμα των επιλογών που κάνουμε σχετικά με τον τρόπο ζωής μας.
Έτσι τα 2/3 των περιπτώσεων καρκίνου είναι δυνατό να προληφθούν, αν διαφοροποιήσουμε τις επιλογές μας. Ο υποδιπλασιασμός των καπνιστών θα έσωνε τουλάχιστον 75.000 ζωές το χρόνο, και η βελτίωση της δίαιτας τουλάχιστον 20.000. Όμως, παρότι γνωρίζουν τους παράγοντες κινδύνου για καρκίνο, λίγοι φαίνονται πρόθυμοι ν� αλλάξουν τις συνήθειες τους.
Τι μπορείτε να κάνετε για να ελαττώσετε τους κινδύνους να πάθετε καρκίνο
Διαιτολόγιο
Τρόπος ζωής
περιβάλλον
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Malin Dollinger, M.D., Ernest Rosen baum, M.D., και Greg Cable
Εκδόσεις: ΚΑΤΟΠΤΡΟ � Αλ. Μάμαλης και Σία Ο.Ε.
Πρώτη Έκδοση: Δεκέμβριος 1992
ISBN: 960 � 7023 � 45 � 5
Πηγή :
(www.imlarisis.gr/main.php?p=635&more=1)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου